Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội các quan bản 2022

Kinh Nghiệm về Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản 2022

Pro đang tìm kiếm từ khóa Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản được Cập Nhật vào lúc : 2022-09-19 11:30:30 . Với phương châm chia sẻ Bí kíp Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.

Đối với những định nghĩa khác, xem Toàn thư.

Nội dung chính

Đại Việt sử ký toàn thư大越史記全書

Bìa sách Đại Việt sử ký toàn thư,
bản in Nội những quan bản. Cột chữ bên phải là Vựng lịch triều chi sự tích (góp nhặt sự tích của những triều đại đã qua). Cột chữ bên trái là Công vạn thế chi giám hoành (nêu gương chung công lao của vạn đời).

tin tức sáchTác giảSử quán triều Hậu Lê gồm những sử quan tiêu biểu vượt trội: Ngô Sĩ Liên, Vũ Quỳnh,
Phạm Công Trứ, Lê Hy, Nguyễn Quý Đức
Quốc giaĐại Việt
Ngôn ngữVăn ngôn
Chủ đềLịch sử Việt Nam
Ngày phát hành1697[1]
Kiểu sáchLịch sử Việt Nam
Cuốn trướcĐại Việt sử ký
Cuốn sauĐại Việt sử ký tục biên, Khâm định Việt sử Thông giám cương mục

Đại Việt sử ký toàn thư (chữ Hán: 大越史記全書), đôi lúc gọi tắt là Toàn thư, là bộ quốc sử viết bằng Hán văn của Việt
Nam, viết theo thể biên niên, ghi chép lịch sử Việt Nam từ thời đại truyền thuyết Kinh Dương Vương năm
2879 TCN đến năm 1675 đời vua Lê Gia Tông nhà Hậu Lê. Bộ sử này được khắc in toàn bộ và phát hành lần đầu
tiên vào năm Đinh Sửu, niên hiệu Chính Hòa năm thứ 18, triều vua Lê Hy Tông, tức là năm 1697. Đây là bộ chính sử Việt Nam xưa nhất còn tồn tại nguyên vẹn đến ngày này, do nhiều đời sử quan trong
Sử quán triều Hậu Lê biên soạn.

Bộ sử khởi đầu được Ngô Sĩ Liên, một vị sử quan thao tác trong Sử quán dưới thời vua
Lê Thánh Tông, biên soạn nhờ vào sự chỉnh lý và tương hỗ update hai bộ quốc sử Việt Nam trước đó cùng mang tên Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu và
Phan Phu Tiên. Hoàn thành vào niên hiệu Hồng Đức thứ 10 (1479), bộ sử mới của Ngô Sĩ Liên gồm 15 quyển, ghi lại lịch sử Việt Nam từ thuở nào điểm lịch sử thuở nào là năm 2879 TCN đến năm 1427 (khi nhà Hậu Lê được xây dựng) và mang tên Đại Việt sử ký toàn thư. Sau đó, dù đã hoàn thành xong, Đại Việt sử ký toàn thư lại không được khắc in để phát hành rộng tự do mà tiếp tục được nhiều đời sử quan trong Quốc sử quán sửa đổi, tương hỗ update và tăng trưởng thêm. Khoảng niên hiệu Cảnh Trị (1663 – 1671) đời vua Lê Huyền Tông, chúa
Trịnh Tạc hạ lệnh cho một nhóm văn quan, đứng đầu là Tham tụng Phạm Công Trứ, sửa chữa thay thế bộ quốc sử của Ngô Sĩ Liên, đồng thời sai biên soạn tiếp lịch sử Việt Nam từ thời điểm năm 1428 đời vua
Lê Thái Tổ đến năm 1662 đời vua Lê Thần Tông nhà Hậu Lê. Bộ sử của nhóm Phạm Công Trứ, gồm 23 quyển, được đem khắc in để phát hành nhưng việc làm chưa xong, phải bỏ dở. Khoảng niên hiệu
Chính Hòa (1680 – 1705) đời vua Lê Hy Tông, chúa Trịnh Căn lại hạ lệnh cho một nhóm văn quan, đứng đầu là Tham tụng Lê
Hy, tiếp tục khảo đính bộ sử của nhóm Phạm Công Trứ, đồng thời biên soạn tiếp lịch sử Việt Nam từ thời điểm năm 1663 đời vua Lê Huyền Tông đến năm 1675 đời vua Lê Gia Tông nhà Hậu Lê. Bộ quốc sử này lấy tên là Đại Việt sử ký toàn thư, theo như đúng tên mà sử gia Ngô Sĩ Liên cách đó gần
hai thế kỷ đã đặt cho bộ sử của ông, gồm 25 quyển, được khắc in toàn bộ và phát hành thành công xuất sắc vào năm Đinh Sửu, niên hiệu Chính Hòa năm thứ 18 đời vua Lê Hy Tông, tức là năm 1697.[2]

Sau khi xuất bản, Đại Việt sử ký
toàn thư tiếp tục được tái bản bởi những hiệu in của cơ quan ban ngành thường trực và tư nhân, không riêng gì có ở Việt Nam mà còn trên khắp toàn thế giới, trong nhiều thế kỷ sau. Nửa thời gian cuối thế kỷ 20, ở Việt Nam xuất hiện những bản dịch Đại Việt sử ký toàn thư ra chữ quốc ngữ, phổ cập nhất là bản dịch nhờ vào cơ sở bản in Nội những quan bản – hiện giờ đang lưu giữ tại thư viện
Viện Viễn Đông Bác cổ ở Paris, do Nhà Xuất bản Khoa học Xã hội phát hành lần thời điểm đầu xuân mới 1993.

Đại Việt sử ký toàn thư là bộ chính sử Việt Nam xưa nhất còn tồn tại nguyên vẹn đến ngày này, là di sản vô giá của văn hóa truyền thống dân tộc bản địa Việt Nam, là kho tư liệu phong phú không những thiết yếu cho ngành sử học mà còn tương hỗ ích cho nhiều ngành
khoa học xã hội khác[3] và cũng là một bộ sử có mức giá trị văn học. Các bộ quốc sử sau này của Việt Nam như Đại Việt sử ký tiền biên,
Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục đều được biên soạn nhờ vào cơ sở của Đại Việt sử ký toàn thư.

Quá trình biên soạn[sửa |
sửa mã nguồn]

Ngô Sĩ Liên và
Đại Việt sử ký toàn thư bản Hồng Đức[sửa | sửa mã nguồn]

Đại Việt sử ký toàn thư không phải là bộ quốc sử Việt Nam thứ nhất được biên soạn. Trước đó, một số trong những thư tịch đã nhắc tới Sử ký 史記 của Đỗ
Thiện thời nhà Lý,[4] Việt chí 越志 của Hàn trưởng Trần Phổ (hoặc Tấn) thời nhà
Trần.[5] Bộ Đại Việt sử ký 大越史記 viết theo thể biên niên của
Lê Văn Hưu biên soạn và hoàn thành xong vào năm 1272 là bộ quốc sử Việt Nam sớm nhất được ghi nhận, ghi chép lịch sử Đại Việt từ thời đại Triệu Vũ Đế năm 207 TCN đến hết năm
1225 đời Lý Chiêu Hoàng nhà Lý.[6] Dưới đời vua Lê Nhân Tông nhà
Hậu Lê, Phan Phu Tiên được giao trách nhiệm biên soạn lịch sử từ thời điểm năm 1226 đầu đời Trần Thái Tông đến năm 1427 khi thời kì
Bắc thuộc lần 4 kết thúc, bộ quốc sử này cũng viết theo thể biên niên và mang tên Đại Việt sử ký.[7]

Nhà Hậu Lê tiếp tục trải qua một quy trình hoàng kim dưới sự trị vì của
Lê Thánh Tông, một vị vua rất quan tâm đến văn hóa truyền thống và giáo dục. Trong trong năm đầu trị vì, nhà vua đã nhiều lần ra lệnh tìm kiếm, tập thư tịch tài liệu lịch sử,[8] đồng thời ông cũng chỉ định những học giả Nho gia vào
Sử quán triều đình để sẵn sàng sẵn sàng cho việc làm biên soạn quốc sử. Ngô Sĩ Liên là một trong số những học giả đó.

Đỗ đồng Tiến sĩ xuất thân trong khoa thi năm Nhâm
Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ 3 đời vua Lê Thái Tông (1442), Ngô Sĩ Liên từng giữ chức Đô Ngự sử đời Lê Nghi Dân và Lê Thánh Tông rồi bị giáng xuống làm Hữu Thị lang bộ Lễ, Tư nghiệp
Văn Miếu kiêm chức Tu soạn ở Sử quán.[9] Trong vị trí của một sử quan, ông được giao trách nhiệm biên soạn quốc sử cho triều đình theo mệnh lệnh của Lê Thánh Tông vào tháng 1 năm
Kỷ Hợi, niên hiệu Hồng Đức thứ 10, tức là năm 1479.[10]

Ngô Sĩ Liên đã nhờ vào hai bộ sử của Lê Văn Hưu và Phan Phu Tiên để thao tác làm đó. Ông nhận định rằng hai cuốn sách của tớ Lê và họ Phan tuy “rõ ràng, hoàn toàn có thể xem được”
(蹟彰可鑒 – chương chương khả giám) nhưng “ghi chép còn tồn tại chỗ chưa đủ, nghĩa lệ còn tồn tại chỗ chưa đáng, văn tự còn tồn tại chỗ chưa ổn, người đọc không khỏi có chỗ còn chưa vừa ý” (而記志猶有未僃義例猶有未當文字猶有未安讀者不能無憾焉 – nhi ký chí do hữu vị bị, nghĩa lệ do hữu vị thường, văn tự do hữu vị an, fan hâm mộ bất năng vô hám yên)[8]. Do vậy, ông đã
sửa chữa thay thế chép lại hai cuốn sách này “có việc nào sót quên thì tương hỗ update thêm vào, có lệ nào chưa đúng thì cải chính lại, văn có nơi nào chưa ổn thì đổi đi, gián hoặc có việc hay dở hoàn toàn có thể khuyên răn được thì góp thêm ý kiến quê mùa ở sau” (事有遺忘者補之例有未當者正之文有未安者改之間有善惡可以勸懲者贅鄙見於其後 – Sự hữu di vong giả bổ chi, lệ hữu vị đáng giả chính chi, văn hữu vị an giả cải chi, gian hữu thiện ác khả dĩ khuyên trừng giả, chuế bỉ kiến ư kì hậu). Ngô Sĩ Liên cũng giữ lại cho bộ sử nhiều lời bình của Lê Văn Hưu và
Phan Phu Tiên về những sự kiện lịch sử. Không chỉ sửa chữa thay thế sử cũ, Ngô Sĩ Liên còn tương hỗ update vào dòng xoáy chảy lịch sử Việt Nam thời đại họ Hồng Bàng, đưa nó trở thành thời đại thứ nhất trong lịch sử thay vì nhà Triệu như trong Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu. Trong quy trình biên soạn, cạnh bên những
bộ chính sử trước đó và sử sách Trung Quốc,[11] Ngô Sĩ Liên đã và đang tích lũy tư liệu từ nhiều nguồn khác, gồm có dã sử, những bản truyện chí hoàn toàn có thể là Việt điện u linh tập hay
Lĩnh Nam chích quái cùng với những lời truyền tụng. Tuy là truyền thuyết và truyện dân gian nhưng chúng vẫn được Ngô Sĩ Liên xem là nguồn sử liệu đáng tin
cậy.[12] Đây là lần thứ nhất những nguồn kiểu này được một nhà sử học Việt Nam sử dụng trong tác phẩm lịch sử.

Bộ quốc sử hoàn thành xong vào tiết đông chí, khoảng chừng tháng một năm Kỷ Hợi, niên hiệu Hồng Đức thứ 10 (tức là ngày 13
tháng 12 năm 1479), bao quát lịch sử Việt Nam trong hơn bốn thiên niên kỷ, bắt nguồn từ thuở nào điểm truyền thuyết 2879 TCN, tạm ngưng ở sự kiện quân Minh rút về Trung Quốc, kết thúc Bắc thuộc lần 4 năm 1427. Bộ sử này được tác giả đặt tên là Đại Việt sử ký toàn thư. Tuy đã hoàn thành xong, nhưng khu công trình xây dựng sử học này của ông không được khắc in để phát hành mà vẫn nằm lại
trong Sử quán của triều đình dưới dạng bản thảo viết tay.[8]

Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên phân thành hai phần là Ngoại kỷ toàn thư và Bản kỷ toàn thư. Phần Ngoại kỷ bắt nguồn từ họ Hồng
Bàng đến hết năm 938, năm Tiền Ngô Vương đại phá quân Nam Hán trong trận Bạch Đằng. Phần Bản kỷ bắt nguồn từ thời điểm năm 938, năm xây dựng
nhà Ngô, đến hết năm 1427, năm kết thúc sự thống trị của nhà Minh trên đất Đại Việt. Cộng toàn bộ gồm 15 quyển.

Có thể liệt kê vai trò của Ngô Sĩ Liên trong tiến trình biên soạn Đại Việt sử ký toàn thư như sau:

Ngoài ra, khi làm sử quan dưới triều Lê Thánh Tông, Ngô Sĩ Liên còn biên soạn Tam triều bản kỷ 三朝本紀, ghi chép lịch sử ba triều vua Lê Thái Tổ, Thái Tông và
Nhân Tông của nhà Hậu Lê.[14] Rất hoàn toàn có thể đấy là tài liệu quan trọng mà sau này nhóm Phạm Công Trứ nhờ vào để biên soạn lịch sử triều Hậu Lê trong quy trình cai trị của ba vị vua
này.[15] Trong văn bản Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản, đầu quyển 11 phần Bản kỷ thực lục gồm lịch sử hai triều Lê Thái Tông và Lê Nhân Tông cũng luôn có thể có ghi “Triều liệt Đại phu Quốc Tử
Giám Tư nghiệp kiêm Sử quan Tu soạn, thần Ngô Sĩ Liên biên soạn” (朝列大夫國子監司業兼史官修撰臣吳士連編 – Triều liệt Đại phu Văn Miếu Tư nghiệp kiêm Sử quan Tu soạn thần Ngô Sĩ Liên biên).

Dưới triều đại của Lê Tương Dực, Vũ Quỳnh, Đô Tổng tài trong Sử quán, đã dâng lên nhà vua bộ
sách Đại Việt thông giám thông khảo (còn được gọi là Đại Việt thông giám hoặc Việt giám thông khảo), một bộ sử viết theo thể biên niên ghi lại tiến trình lịch sử Việt Nam từ họ Hồng Bàng đến năm đầu niên hiệu Thuận Thiên của Lê Thái Tổ (1428), gồm 26 quyển vào tháng bốn năm Tân Mùi niên hiệu Hồng Thuận thứ 3, tức là năm
1511.[16] Không có tư liệu cho ta biết Vũ Quỳnh đã biên soạn Đại Việt thông giám thông khảo nhờ vào những nguồn nào, bản thân bộ sử này nay cũng không hề, nhưng hoàn toàn có thể thấy nó chịu ràng buộc khá lớn từ Đại Việt sử ký toàn thư bản
Hồng Đức của Ngô Sĩ Liên. Đại Việt thông giám thông khảo có khung thời hạn và bố cục, gồm hai phần Ngoại kỷ và Bản kỷ, tương tự như Đại Việt sử ký toàn thư bản Hồng Đức. Tuy nhiên, Vũ Quỳnh chia phần Ngoại kỷ bắt nguồn từ họ Hồng Bàng đến hết năm 967 thời Thập nhị sứ quân và phần Bản kỷ bắt nguồn từ đời Đinh Tiên Hoàng năm 968 đến năm đầu đời Lê Thái Tổ tức là năm 1428.[16] Trong cách phân loại những kỷ, Vũ Quỳnh cũng luôn có thể có quan điểm
khác với Ngô Sĩ Liên, điển hình như Kỷ thuộc Minh. Nếu Ngô Sĩ Liên coi quy trình từ thời điểm năm 1414 đến năm 1427 là quy trình Minh thuộc thì Vũ Quỳnh, trong sách Đại Việt thông giám thông khảo lại rút lại thời kì thuộc Minh chỉ trong 4 năm, từ thời điểm năm 1414 đến năm 1418,[17] bởi lẽ năm 1418 là năm Lê Thái Tổ khởi nghĩa ở Lam
Sơn. Nhóm Phạm Công Trứ đã tiếp thu cách chia đó của Vũ Quỳnh. Vũ Quỳnh cũng là người viết lời phản hồi những sự kiện lịch sử (gồm 3 đoạn), ghi rõ “Sử thần Vũ Quỳnh bàn” (史臣武瓊曰 – Sử thần Vũ Quỳnh viết).

Ngoài ra, khi làm sử quan dưới triều Lê Tương Dực, Vũ Quỳnh còn được nghe biết là người soạn sách Tứ triều bản kỷ 四朝本紀, ghi chép lịch sử bốn triều vua Lê Thánh Tông, Hiến
Tông, Túc Tông, Uy Mục của nhà Hậu Lê.[14] Rất hoàn toàn có thể đấy là tài liệu quan trọng mà sau này nhóm Phạm Công Trứ
nhờ vào để biên soạn lịch sử triều Hậu Lê trong quy trình cai trị của bốn vị vua này.[18]

Khi vua Lê Tương Dực đọc Đại Việt thông giám thông khảo, muốn tóm tắt những điều cốt yếu của cuốn sách cho tiện xem, đã sai một văn thần là Lê
Tung viết Việt giám thông khảo tổng luận 越鑑通考總論. Bài tổng luận này tiếp theo này đã được đưa vào quyển thủ của Đại Việt sử ký toàn thư.

Nhóm Phạm Công Trứ và Đại Việt sử ký toàn thư bản Cảnh
Trị[sửa |
sửa mã nguồn]

Một trang trong Đại Việt sử ký Toàn thư

Khoảng trong năm Cảnh Trị đời vua
Lê Huyền Tông, một lần nữa triều đình nhà Hậu Lê lại khởi động biên soạn quốc sử. Công việc này được chúa Trịnh Tạc giao cho một nhóm văn quan, gồm có: Phạm Công
Trứ, Dương Hạo, Hồ Sĩ Dương, Nguyễn Quốc Trinh,
Đặng Công Chất, Nguyễn Công Bích,
Bùi Đình Viên, Đào Công Chính, Ngô Khuê,
Nguyễn Đình Chính, Nguyễn Công Bật, Nguyễn Viết Thứ,
Vũ Duy Đoán. Đứng đầu nhóm biên soạn này là Phạm Công Trứ.

Đỗ đồng Tiến sĩ xuất thân trong khoa thi năm Mậu Thìn, niên hiệu Vĩnh Tộ
thứ 10 đời vua Lê Thần Tông (1628), Phạm Công Trứ là một nhà chính trị tài năng, một công thần đầy danh vọng của triều đình lúc bấy giờ. Khi trở thành người chủ trì biên soạn quốc sử, ông đang giữ chức Thượng thư bộ Lại kiêm
Đại học sĩ Đông những, tước Yên Quận công, làm Tham tụng (tương tự với Tể tướng). Ông đã tập hợp xung quanh mình nhiều vị văn thần tiếng tăm đương thời, toàn bộ họ đều đã từng đỗ đạt trong những kì
thi Hội và giữ chức vụ trong triều đình. Dương Hạo đỗ Đồng Tiến sĩ xuất thân trong khoa thi năm Canh Thìn, niên hiệu Dương Hòa thứ 6 đời vua Lê Thần Tông (1640). Hồ Sĩ Dương, Nguyễn Công Bật, Nguyễn Đình Chính đỗ Đồng Tiến sĩ xuất thân trong khoa thi năm
Nhâm Thìn, niên hiệu Khánh Đức thứ 4 đời vua Lê Thần Tông (1652). Nguyễn Quốc Trinh,
Nguyễn Công Bích đỗ Trạng nguyên và Bảng nhãn trong khoa thi năm Kỷ Hợi, niên hiệu Vĩnh Thọ thứ hai đời vua Lê Thần
Tông (1659). Hai năm tiếp theo, Đặng Công Chất, Đào Công Chính và Ngô Khuê theo thứ tự đỗ Tam khôi trong khoa thi năm Tân Sửu niên hiệu Vĩnh Thọ thứ 4 (1661). Nguyễn Viết Thứ và Vũ Duy Đoán vừa mới là hai vị tân tiến sỹ trong khoa thi năm
Giáp Thìn niên hiệu Cảnh Trị thứ hai (1664). Bùi Đình Viên là một trong năm người đỗ khoa thi Đông trong năm 1659, khi đó đang giữ chức Học sĩ ở Đông những. Tất cả những soạn giả đều phải có học vấn uyên bác, tinh thông lịch sử, rất nhiệt huyết lập ngôn viết sách để ca tụng công tích của triều đình vua Lê chúa
Trịnh.[19]

Họ có hai trách nhiệm phải hoàn thành xong trong quy trình biên soạn bộ chính sử mới của Đại Việt.

Nhiệm vụ thứ nhất là khảo đính những bộ quốc sử cũ ghi chép lịch sử Việt Nam từ thời họ Hồng Bàng cho tới đời vua
Lê Cung Hoàng nhà Hậu Lê[20]. Theo Phạm Công Trứ, những bộ sử cũ ở đây gồm có trước tác của Ngô Sĩ Liên và Vũ Quỳnh với khung thời hạn từ họ Hồng Bàng đến đời Lê Thái Tổ và “sách trước” (前書 – tiền thư) với khung thời
gian từ đời Lê Thái Tông đến đời Lê Cung Hoàng nhà Hậu Lê[20]. Trước tác của Ngô Sĩ Liên và Vũ Quỳnh có lẽ rằng là Đại Việt sử ký toàn thư bản Hồng Đức và Đại Việt thông giám thông khảo (tuy nhiên hai sách này tạm ngưng ở thời gian năm 1428 chứ không phải đến hết đời Lê Thái Tổ năm 1433). Còn “sách trước” có lẽ rằng là
bản thảo của Quốc sử quán triều Hậu Lê, hoàn toàn có thể là Tam triều bản kỷ của Ngô Sĩ Liên và Tứ triều bản kỷ của Vũ Quỳnh, ghi chép lịch sử từ thời điểm năm 1434 đầu đời Lê Thái Tông đến hết năm 1527 cuối đời Lê Cung Hoàng và thậm chí còn hoàn toàn có thể cả trong mức chừng 1527 – 1533 khi nhà Lê trung hưng chưa xây dựng. Giai đoạn này sẽ không còn được biên soạn chính thức mà chỉ tồn tại bản thảo ghi
chép[19] nên chúng bị sử gia nhiều đời theo nhau sao lục nhầm lẫn mà Phạm Công Trứ gọi là tệ “hợi 亥 lầm ra thỉ 豕, ngư 魚 lầm ra lỗ
魯”[21] cho nên vì thế phải hiệu chỉnh lại để “rửa bỏ được thói quen theo nhau lâu dài ấy” (洗相沿之故習 – tẩy tương duyên chi cố tập). Có thể thấy công tác thao tác khảo đính sử cũ của nhóm Phạm Công Trứ thuần túy là sửa chữa thay thế văn bản, ít thay đổi so với nguyên tác, đúng như họ đã tự nhận “gián hoặc thấy có nơi nào sao chép sót sai, chữ nghĩa
không chạy, thì suy tìm ý nghĩa mà sửa chữa thay thế một vài cho những người dân đọc dễ hiểu, chứ không đủ can đảm thêm thắt đoán chừng”[20] (間見抄録遺舛字義蹇澁乃推尋意義之中補輯一二使讀者易曉非敢妄為附會臆説 – gian kiến sao lục di suyễn, tự nghĩa kiển sáp, nãi suy tầm ý nghĩa chi trung, bổ tập nhất nhị, sử fan hâm mộ dị hiểu, phi cảm vọng vi phụ hội ức thuyết).

Nhiệm vụ
thứ hai là biên soạn tiếp nối quốc sử từ thời điểm năm 1533 đầu đời Lê Trang Tông đến năm 1662 cuối đời Lê Thần Tông nhằm mục đích khắc in phát hành cho tất toàn nước. Nguồn tư liệu mà nhóm Phạm Công Trứ nhờ vào để biên soạn quy trình lịch sử này gồm “dã sử của Đăng Bính”, “sách sót lại của người đương thời dâng hiến”. Lai lịch sử gia Đăng Bính lúc bấy giờ chưa rõ
ràng,[20] trong Đại Việt sử ký toàn thư còn ghi rõ một lời bàn khá dài của ông ở cuối phần Bản kỷ thực lục, trong số đó ông tỏ rõ thái độ phê phán nhà Mạc và
Mạc Đăng Dung, bênh vực và ngợi ca nhà Lê trung hưng, đặc biệt quan trọng còn làm một bài thơ tứ tuyệt Đường luật để thể hiện quan điểm của tớ.[22] Trong sách
Hoan châu ký của dòng họ Nguyễn Cảnh ở Nghệ An, soạn giả “Nguyễn Cảnh Thị” cũng ghi lại được một bài thơ tứ tuyệt của Đăng Bính trong sách Sử ký dã biên 史記野編 với diện mạo khá giống, chỉ sai khác hai
chữ.[23][24].Rất hoàn toàn có thể “dã sử của Đăng Bính” đó đó là cuốn Sử ký dã biên này. Như vậy, để biên soạn lịch sử 129 năm đầu của chính triều đại mình,
ghi chép của những sử quan trong Sử quán là không đủ riêng với nhóm Phạm Công Trứ, họ đã phải tìm tới quá nhiều những nguồn tư liệu bên phía ngoài triều đình.

Bộ quốc sử hoàn thành xong vào trong ngày thu năm Ất Tỵ niên hiệu Cảnh Trị thứ 3, tức là năm 1665, được dâng lên vua Lê Huyền Tông và chúa
Trịnh Tạc vào trong ngày mồng một tháng tám cùng năm (tức là ngày 9 tháng 9 năm 1665), bao quát lịch sử Việt Nam từ thời đại Hồng Bàng đến khi vua Lê Thần Tông băng hà vào năm 1662, dài hơn thế nữa 235 năm so với khung thời hạn của Đại Việt sử ký toàn thư bản Hồng Đức.

Đại Việt sử ký toàn thư bản Cảnh Trị được phân thành hai phần in như bản Hồng Đức là Ngoại kỷ và Bản
kỷ. Tiếp thu cách chia của Vũ Quỳnh, phần Ngoại kỷ ở đây bắt nguồn từ họ Hồng Bàng đến hết năm 967 khi nhà Đinh được xây dựng, thống nhất giang sơn. Phần Bản kỷ bắt nguồn từ thời điểm năm 968 đến hết năm 1662, lại phân thành ba phần nhỏ là: Bản kỷ toàn thư (từ thời điểm năm 968 đời Đinh Tiên Hoàng đến hết năm 1433 kết thúc triều đại Lê Thái Tổ), Bản kỷ thực lục (từ thời điểm năm 1434
đời Lê Thái Tông đến hết năm 1527 khi nhà Lê sơ sụp đổ, nhà Mạc xây dựng và phụ chép lịch sử từ thời điểm năm 1527 đến năm 1532 khi nhà Lê Trung Hưng chưa xây dựng) và Bản kỷ tục tiên (từ thời điểm năm 1533 đời Lê Trang Tông đến hết năm 1662 đời Lê Thần Tông). Cộng toàn bộ gồm 23
quyển.[20]

Có thể liệt kê vai trò của nhóm Phạm Công Trứ trong tiến trình biên soạn Đại Việt sử ký toàn thư như sau:

Bộ quốc sử sau khi biên soạn xong đã được khắc in, nhưng không rõ vì sao việc làm bị đình trệ, “mười phần mới được độ năm sáu phần” (十纔五六 – thập tài ngũ lục); một lần nữa, nó lại bị cất vào Bí thư những – kho sách của triều đình.[25]

Năm
1988, quyển 20 và quyển 21 của cuốn sách Đại Việt sử ký toàn thư bản Cảnh Trị đã được tìm thấy ở tủ sách mái ấm gia đình Nguyễn Văn Huyên. Có thể nói đấy là một phần của bản sách in Đại Việt sử ký toàn thư cổ nhất được ghi nhận hiện
nay.[26]

Nhóm Lê Hy và Đại Việt sử ký toàn thư bản Chính
Hòa[sửa |
sửa mã nguồn]

Năm 1676, sau khi Phạm Công Trứ mất, triều đình lại giao việc làm sửa quốc sử cho Hồ Sĩ
Dương.[27] Năm 1681, Hồ Sĩ Dương mất, việc làm quan trọng này được giao cho một nhóm văn thần gồm Lê Hy, Nguyễn Quý
Đức, Nguyễn Công Đổng, Vũ Thạnh, Hà Tông Mục,
Nguyễn Hành, Nguyễn Trí Trung,
Nguyễn Đương Bao, Nguyễn Mại,
Nguyễn Hồ, Ngô Công Trạc,
Trần Phụ Dực, Đỗ Công Bật. Đứng đầu nhóm biên soạn này là Lê Hy.

Đỗ Đồng Tiến sĩ xuất thân trong khoa thi năm Giáp Thìn niên hiệu Cảnh Trị thứ
2 đời vua Lê Huyền Tông (1664), Lê Hy khi làm chủ trì biên soạn quốc sử đang làm Tham tụng, giữ chức Thượng thư bộ Hình kiêm quản trị và vận hành Trung thư giám, tước Lai Sơn tử, đứng đầu quan lại trong triều đình bấy giờ. Đặc biệt, tham gia nhóm biên soạn lần này còn tồn tại toàn bộ năm vị Bồi tụng, đó là
Nguyễn Quý Đức, Nguyễn Công Đổng, Vũ Thạnh, Hà Tông Mục và Nguyễn Hành. Bảy người còn sót lại hoặc đang giữ chức Cấp sự trung ở Hộ khoa và Lại khoa hoặc thao tác trong Hàn lâm viện và Chiêu văn quán.[25] Lẽ dĩ nhiên, toàn bộ họ đều đỗ Tiến sĩ Nho học qua những khoa thi. Nguyễn Trí Trung đỗ Đồng Tiến sĩ xuất thân trong khoa thi năm
Canh Tuất niên hiệu Cảnh Trị thứ 8 đời vua Lê Huyền Tông (1670). Nguyễn Đương Bao đỗ ở khoa thi ba năm tiếp theo, niên hiệu Dương Đức thứ hai năm Quý Sửu đời Lê Gia Tông (1673). Khoa thi năm Bính Thìn niên hiệu Vĩnh Trị thứ 1 đời
Lê Hy Tông (1676), Nguyễn Quý Đức đỗ đầu. Trần Phụ Dực đăng khoa trong niên hiệu Chính Hòa thứ 4 năm Quý Hợi đời Lê Hy Tông (1683). Vũ Thạnh, Nguyễn Công Đổng và Đỗ Công Bật là bạn đồng khoa trong khoa thi năm Ất Sửu niên hiệu Chính Hòa thứ 5 (1685). Nguyễn Hồ, Nguyễn Hành, Hà Tông Mục đỗ Đồng Tiến sĩ
xuất thân trong khoa thi năm Mậu Thìn niên hiệu Chính Hòa thứ 9 (1688). Nguyễn Mại và Ngô Công Trạc đỗ muộn nhất, họ đỗ trong khoa thi năm Tân Mùi niên hiệu Chính Hòa thứ 12 (1691) và khoa thi năm Giáp Tuất niên hiệu Chính Hòa thứ 15 (1694). Nhóm biên soạn lần này tập hợp được những vị soạn giả không những có học vấn uyên bác mà còn đầy quyền lực tối cao và danh vọng của triều đình vua Lê chúa Trịnh đương thời.

Nhóm Lê Hy có trách nhiệm khảo đính bộ quốc sử là thành quả của nhóm Phạm Công Trứ trước đó
ba thập kỉ, đồng thời biên soạn tiếp lịch sử từ thời điểm năm Cảnh Trị thứ 1 đời Lê Huyền Tông (1663) đến năm Đức Nguyên thứ hai đời Lê Gia Tông (1675) gồm 13 năm. Đối với việc khảo đính sử cũ, Lê Hy tự nhận tôi chỉ “nơi nào sai thì sửa lại, nơi nào đúng thì chép lấy” (訛者正之純者録之- ngoa giả chính chi, thuần giả lục chi) còn thế thứ, phàm lệ, niên biểu đều theo như đúng như sử
cũ.[25] Do vậy, nhóm Lê Hy đã sửa lại nhiều rõ ràng sai lệch về lịch pháp và thiên văn trong bản Cảnh Trị của nhóm Phạm
Công Trứ, đồng thời họ cũng cô gọn lời văn và cắt bỏ hoặc tương hỗ update nhiều sự kiện lịch sử so với bản Cảnh Trị[26]. Còn phần biên soạn mới của nhóm Lê Hy đó đó là quyển 19 của phần Bản kỷ trong bộ Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản, tiếp nối dòng chảy lịch sử trước đó tạm ngưng ở thời gian 1662
của nhóm Phạm Công Trứ, được tạo ra nhờ vào công tác thao tác “tìm kiếm chuyện cũ, tìm hiểu thêm những sách dã sử loại biên” (蓃獵舊跡參諸野史 – sưu liệp cựu tích tham chư dã sử) và cũng khá được đặt tên là Bản kỷ tục biên.[25]

Bộ quốc sử hoàn thành xong vào trong ngày đông năm Đinh Sửu niên hiệu Chính Hòa thứ 18, tức là năm 1697 và được
tiến dâng vua Lê Hy Tông cùng chúa Trịnh Căn vào trong ngày mồng một tháng một cùng năm (tức là ngày 13 tháng 12 năm 1697), bao quát lịch sử Việt Nam từ thời đại họ Hồng Bàng mở thời điểm đầu xuân mới 2879 TCN đến hết năm 1675 nhà Lê trung hưng.

Đại Việt sử ký toàn thư bản Chính Hòa về cơ bản vẫn không thay đổi cách phân loại và ranh giới Một trong những phần như bản Cảnh Trị và vì biên soạn mới thêm một quyển,
nên toàn bộ cuốn sách cộng là 24 quyển. Tuy phần biên soạn không được bao nhiêu so với những nhóm tác giả trước nhưng nhóm Lê Hy đã kết thúc việc biên soạn quốc sử trải qua nhiều đời sử quan, do này đã quyết định hành động lần cuối bộ mặt của Đại Việt sử ký toàn thư bản Chính Hòa và những bản Đại Việt sử ký toàn thư tái bản sau này. Ngoài ra, họ cũng là tác giả của bài Tựa sách Đại Việt sử ký tục biên (大越史記續編序 – Đại Việt sử ký tục biên tự) mở đầu bộ quốc sử.

Và ở đầu cuối, sau hàng thế
kỉ ngóng đợi, bộ quốc sử Đại Việt sử ký toàn thư đã được in toàn bộ và ban bố phát hành khá đầy đủ vào năm Đinh Sửu, niên hiệu Chính Hòa thứ 18, tức là năm 1697 đời vua Lê Hy Tông. Mộc bản in sách được khắc ở hai làng Hồng Lục và Liễu Tràng,[25] tuy nhiên sau khi nhà Hậu Lê sụp đổ vào lúc chừng thời gian cuối thế kỷ 18 thì khối mạng lưới hệ thống
ván khắc này đã biết thành thất lạc. Các bản Đại Việt sử ký toàn thư hiện hành, gồm bản Nội những quan bản hay Văn Miếu tàng bản, đều phải có nguồn gốc từ bản in Chính Hòa.

Các ấn bản hiện
hành[sửa | sửa mã
nguồn]

Nội những quan bản[sửa |
sửa mã nguồn]

Năm 1904, Léopold Michel Cadière và
Paul Pelliot đã trình làng Đại Việt sử ký toàn thư bản Văn Miếu Huế và cho biết thêm thêm gần đó họ đã tìm thấy một bản in sớm hơn với ván in tốt hơn, cách chia quyển Một trong những phần có khác hơn nhưng bản in nó lại
thiếu thốn.[28] Phan Huy Lê đoán định bản in Văn Miếu Huế có lẽ rằng là bản in đời Nguyễn, còn bản in sớm hơn thì không biết có phải bản Chính Hòa không vì tác giả không chứng
minh.[29]

Năm 1934, trong sách Thư mục Việt Nam (Bibliographie annamite) nổi tiếng, nhà thư mục học Việt Nam người Pháp và thành viên Viện Viễn Đông Bác cổ, Emile Gaspardone nhân khảo cứu về sách Đại Việt sử ký toàn thư, cho biết thêm thêm rằng: “Còn có một bản in cổ, rất hiếm, bằng ván in của Nội những (Nội những quan bản) do thợ Liễu Chàng khắc (tử nhân Hồng Lục, Liễu Chàng đẳng xã nhân phụng san). Nó được phân biệt với những bản khắc bởi chữ đẹp và không kiêng húy tên vua triều Nguyễn hay những
triều khác”.[30] Nhà sử học Phan Huy Lê nhận định rằng bản in mà Gaspardone đã nói tới đó đó là Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan
bản.[29]

Khoảng năm 1979, nhà nghiên cứu và phân tích Hán Nôm
Tạ Trọng Hiệp tìm thấy trong thư viện riêng của nhà Đông phương học và cũng là thầy giáo của ông, Paul Demiéville, cuốn sách Đại Việt sử ký toàn thư bản
Nội những quan bản. Cùng dịp đó, nhà sử học Trần Kinh Hòa đến Paris, rỉ tai với Demiéville và được ông cho mượn bản Nội những quan bản ấy để sao chụp và khảo sát. Kết quả nghiên cứu và phân tích của Trần Kinh Hòa được công bố trong nội dung bài viết Đại Việt
sử ký toàn thư chi soạn tu dữ truyền bản. Ông xác nhận đấy là bản in Đại Việt sử ký toàn thư năm Chính Hòa thứ 18 tức là năm 1697 nhưng không chứng tỏ.[29]

Sau khi Paul Demiéville qua đời vào trong ngày 23 tháng 3 năm 1979, thư viện riêng của ông, trong số đó có bản Nội những quan bản, trở thành tài sản thuộc
quyền sở hữu của thư viện Hội Á Châu (Société Asiatique), nhưng không được đưa ra phục vụ công chúng. Năm 1981, nhà sử học Phan Huy Lê, nhân ngày đi công tác thao tác sang Pháp theo lời mời của
trường Đại học Paris VII, đã đề xuất kiến nghị nguyện vọng nghiên cứu và phân tích bản Nội những quan bản và được Hội Á Châu chấp thuận đồng ý như một trường hợp đặc biệt quan trọng[31]. Cùng xem và nghiên cứu và phân tích
với Phan Huy Lê lúc đó, như ông tự thuật, gồm có Hoàng Xuân Hãn, Tạ Trọng Hiệp và một số trong những nhà sử học khác.[31] Khi trở về Việt Nam, Phan Huy Lê mang theo bản sao chụp (photocopy) đen trắng bản Nội những quan
bản và báo cáo lên Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam rằng đã phát hiện đã bản in xưa nhất của cục Đại Việt sử ký toàn thư in năm 1697, đề xuất kiến nghị cho tổ chức triển khai nghiên cứu và phân tích, phiên dịch và xuất bản. Một Hội đồng khoa học đã được Ủy ban cử ra, với
Nguyễn Khánh Toàn làm Chủ tịch và hai ủy viên là Phan Huy Lê và Phạm Hựu, giám đốc nhà xuất bản Khoa học xã hội lúc đó (sau, Phạm Hựu nghỉ hưu, người thay thế ông ở cương vị này là tân Tổng sửa đổi và biên tập nhà xuất bản Khoa
học xã hội Nguyễn Đức Diệu). Hội đồng kết luận cuốn sách Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản này đó đó là bản in lần thứ nhất của cục quốc sử vào năm Chính Hòa thứ 18 (1697).

Đặc điểm văn
bản[sửa | sửa mã nguồn]

Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản hiện tàng trữ ở Paris vốn đóng theo lối bìa phất cậy nhưng sau khi cho
Trần Kinh Hòa mượn để nghiên cứu và phân tích, Paul Demiéville đã được cho phép ông Trần tháo ra, lót thêm một tờ giấy trắng mỏng dính vào giữa hai mặt của mỗi tờ để gia cố và dữ gìn và bảo vệ tốt hơn
rồi đóng lại theo lối đục bốn lỗ xuyên dây.[32] Giấy in sách là giấy bản, đã ngả màu, quanh rìa nhất là ở lề bên phải bị mùn nát rách nát sờn, mất một số trong những chữ.

Bìa sách in to tên sách Đại Việt sử ký toàn thư, cột chữ bên phải là “Vựng lịch triều chi sự tích” nghĩa là “góp nhặt sự tích của những triều đại đã
qua”. Cột chữ bên trái là “Công vạn thế chi giám hoành nghĩa” là “nêu gương chung công lao của vạn đời”. Khung in là khung một đường chỉ (khung đơn), trên khung có chữ “Nội những quan bản” ở giữa hai hình tròn trụ trang trí rồng mây. Sau này, bìa sách còn được đóng thêm dấu hình bầu dục của Paul Demiéville, dấu hình bầu dục của Hội Á Châu và ký hiệu sách PD 2310
(1).[32]

Toàn cuốn sách gồm 1231 tờ với 24 quyển, được đóng lại thành 15 tập, ký hiệu từ PD 2310 (1) đến PD 2310 (15). Mỗi tờ in mộc bản khổ 17,5×27,5 cm, khung in khổ 14x20cm; mỗi tờ 2 mặt, mỗi mặt 9 dòng, mỗi dòng khoảng chừng 19 chữ, trừ những tờ đặc biệt quan trọng như Bài tựa Đại Việt sử ký tục biên của
Lê Hy với mỗi mặt 7 dòng, mỗi dòng 13 chữ. Có 5 tờ bị thiếu, trong số đó 3 tờ bị mất (tờ 17 quyển 2 phần Ngoại kỷ, tờ 20 quyển 8 và tờ 32 quyển 16 phần Bản kỷ) và 2 tờ thay thế bằng tờ viết tay (tờ 5 quyển một phần Ngoại kỷ và tờ 47 quyển 12 phần Bản kỷ). Trong số 1226 tờ in hiện còn ở Paris, Trần Kinh Hòa thống kê được 69 tờ nét chữ còn sắc (chiếm tỉ lệ 5,6%), chứng tỏ chúng được in từ
những ván khắc tương hỗ update thay thế cho những ván khắc cũ bị thất lạc hay hư hỏng và Nguyễn Tài Cẩn thống kê sơ bộ có tầm khoảng chừng 250 tờ bị mờ (chiếm tỉ lệ 20%), chứng tỏ chúng được dập vào lúc ván khắc bị mòn. Bộ sách tồn tại hai loại khung in, với 828 tờ khung viền hai tuyến phố chỉ (khung kép) và 398 tờ khung viền một đường chỉ (khung đơn), trong số 69 tờ khắc tương hỗ update cũng luôn có thể có 35 tờ khung
kép và 34 tờ khung đơn, phân loại không nhất quán. Chẳng hạn như trong quyển thủ, chỉ có tờ bìa và bài Tựa sách Đại Việt sử ký tục biên mang khung đơn còn sót lại đều là khung kép (trừ tờ 21 có khung đơn mà theo Trần Kinh Hòa là tờ khắc tương hỗ update). Các quyển 1 – 4 phần Ngoại kỷ, quyển 1, quyển 3 – 4 phần Bản kỷ chỉ có khung kép, còn những quyển khác có cả hai loại khung
in.[32]

Xác định niên đại văn
bản[sửa | sửa mã
nguồn]

Trên cơ sở báo cáo của Phan Huy Lê sau khi sang Pháp trở về năm 1981, Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam đã xây dựng một Hội đồng khoa học với ông Nguyễn Khánh Toàn làm Chủ tịch, ông Phan Huy Lê và Phạm Hựu (sau này là
Nguyễn Đức Diệu) làm Ủy viên để tổ chức triển khai nghiên cứu và phân tích, giám định niên đại, phiên dịch và xuất bản cuốn sách. Năm 1983, tập 1 của Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản được xuất bản bởi
nhà xuất bản Khoa học xã hội[31] và được công bố rộng tự do với tư cách là bản in lần thứ nhất của
Đại Việt sử ký toàn thư vào năm Chính Hòa thứ 18, tức là năm 1697. Tuy nhiên, do xuất hiện sự phản đối của một số trong những nhà sử học tiêu biểu vượt trội là Lê Trọng Khánh và Bùi
Thiết nhằm mục đích phủ nhận niên đại 1697 của Nội những quan bản, ngày 16 tháng bốn năm 1988, Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam tổ chức triển khai hội thảo chiến lược để xử lý và xử lý yếu tố này. Kết luận dựa theo hầu hết ý kiến trong cuộc hội thảo chiến lược tuyên bố rằng “Đại Việt sử ký toàn thư-Nội những quan bản (bản Paris) là bản in sớm nhất từ khối mạng lưới hệ thống ván khắc (mộc bản) năm Chính Hòa 18 (1697) mà toàn bộ chúng ta nghe biết lúc bấy giờ. Có thể nó đã được in trong mức chừng thời hạn từ sau 1697, khi bộ ván đã khắc xong và trước lúc bộ ván khắc
này bị thất lạc vào năm 1800, như sử sách đã ghi”.[33]

Các cứ liệu văn bản học và sử liệu học để dẫn tới kết luận trên được Phan Huy Lê trình diễn trong nội dung bài viết Đại Việt sử ký toàn thư: Tác giả – Văn bản – Tác
phẩm,[34] gồm có:

Bố cục[sửa |
sửa mã nguồn]

Nội dung rõ ràng của Đại Việt sử ký toàn thư (Nội những quan bản) Ngoại kỷ
QuyểnKỷNội dungThời gianGhi chú 1
Kỷ họ Hồng Bàng
Kinh Dương Vương, Lạc Long Quân, Hùng Vương

[36]
Kỷ nhà Thục
An Dương Vương
257–208 TCN
[37]
2
Kỷ nhà Triệu
Triệu Vũ Đế, Triệu Văn Vương, Triệu Minh Vương,
Triệu Ai Vương, Triệu Thuật Dương Vương
207–111 TCN
[38]
3
Kỷ thuộc Tây Hán

111 TCN–40
[39]
Kỷ Trưng Nữ Vương
Hai Bà Trưng
40–43
[40]
Kỷ thuộc Đông Hán

43–186
[41]
Kỷ Sĩ Vương
Sĩ Nhiếp
186–226
[42]
4
Kỷ thuộc Ngô, Tấn, Tống, Tề, Lương

226–540
[43]
Kỷ Tiền Lý
Lý Nam Đế
544–548
[44]
Kỷ Triệu Việt Vương
Triệu Việt Vương
548–571
[45]
Kỷ Hậu Lý
Hậu Lý Nam Đế
571–602
[46]
5
Kỷ thuộc Tùy Đường

602–906
[47]
Kỷ Nam Bắc phân tranh

906–938
[48]
Kỷ nhà Ngô và 12 sứ quân
Ngô Quyền, Dương Tam Kha, Ngô Xương Văn, Ngô Xương Xí
938–968
[49]
Bản kỷ
QuyểnKỷNội dungThời gianGhi chú 1
Kỷ nhà Đinh
Đinh Tiên Hoàng, Đinh Phế Đế
968–980
[50]
Kỷ nhà Tiền Lê
Lê Đại Hành, Lê Trung Tông, Lê Ngọa Triều
980–1009
[51]
2
Kỷ nhà Lý
Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông
1009–1054
[52]
3
Kỷ nhà Lý (tiếp theo)
Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông
1054–1138
[53]
4
Kỷ nhà Lý (tiếp theo)
Lý Anh Tông, Lý Cao Tông, Lý Huệ Tông, Lý Chiêu Hoàng
1138–1225
[54]
5
Kỷ nhà Trần
Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông
1225–1293
[55]
6
Kỷ nhà Trần (tiếp theo)
Trần Anh Tông, Trần Minh Tông
1293–1329
[56]
7
Kỷ nhà Trần (tiếp theo)
Trần Hiến Tông, Trần Dụ Tông, Trần Nghệ Tông, Trần Duệ Tông
1329–1377
[57]
8
Kỷ nhà Trần (tiếp theo)
Trần Phế Đế, Trần Thuận Tông, Trần Thiếu Đế
1377–1407
[58]
Phụ: Hồ Quý Ly và Hán Thương
Hồ Quý Ly, Hồ Hán Thương
9
Kỷ nhà Hậu Trần
Giản Định Đế, Trùng Quang Đế
1407–1413
[59]
Kỷ thuộc Minh

1413–1428
[60]
10
Kỷ nhà Hậu Lê
Lê Thái Tổ
1428–1433
[61]
Bản kỷ thực lục
QuyểnKỷNội dungThời gianGhi chú 11
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Thái Tông, Lê Nhân Tông
1433–1459
[62]
12
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Thánh Tông (thượng)
1459–1472
[63]
13
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Thánh Tông (hạ)
1472–1497
[64]
14
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Hiến Tông, Lê Túc Tông, Lê Uy Mục
1497–1509
[65]
15
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Tương Dực, Lê Chiêu Tông, Lê Cung Hoàng
1509–1533
[66]
Phụ: họ Mạc
Mạc Đăng Dung, Mạc Đăng Doanh
Bản kỷ tục biên
QuyểnKỷNội dungThời gianGhi chú 16
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Trang Tông, Lê Trung Tông, Lê Anh Tông
1533–1573
[67]
Phụ: họ Mạc
Mạc Đăng Doanh, Mạc Phúc Hải, Mạc Phúc Nguyên,
Mạc Mậu Hợp
17
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Thế Tông
1573–1599
[68]
Phụ: họ Mạc
Mạc Mậu Hợp
18
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Kính Tông, Lê Chân Tông, Lê Thần Tông
1599–1662
[69]
19
Kỷ nhà Lê (tiếp theo)
Lê Huyền Tông, Lê Gia Tông
1662–1675
[70]
Giá trị[sửa |
sửa mã nguồn]

Việc phát hiện ra Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản với tư cách là bản in thứ nhất của cục quốc sử với niên đại Chính Hoà là một sự kiện lớn của giới sử học Việt Nam trong trong năm 80 của thế kỷ 20. Viện sĩ
Nguyễn Khánh Toàn, trong lời trình làng nhân lần xuất bản thứ nhất bản dịch Nội những quan bản, dứt khoát:

“
Đối với thời kỳ lừng danh như thời Đại Việt, nó là cả một bản anh hùng ca, cái gì có liên quan đến nó, dẫu là một câu, một dòng chữ tự tay nhân vật đã sống hoặc đã tận mắt tận mắt chứng kiến những giờ phút huy hoàng viết ra, mà ta được đọc hay được nghe, đều là tiếng nói thân thiết từ ngàn xưa vọng lại, làm rung động tâm hồn của toàn bộ chúng ta biết bao.

Cho nên, việc đáng vui là toàn bộ chúng ta đã
tìm lại được bản in xưa nhất của cục “Đại Việt sử ký toàn thư”. Đó là bản in theo ván khắc năm Chính Hoà thứ 18, tức năm 1697, mà trước kia tưởng như không kỳ vọng tìm thấy. Còn những bản in toàn bộ chúng ta vẫn thường dùng là những bản in tiếp theo đó, vào đời Nguyễn.[71]

”
— Nguyễn Khánh Toàn

Giá trị của Nội những quan bản tiếp tục được Phan Huy Lê xác lập trong nhiều bài khảo cứu văn bản này Đại Việt sử ký toàn thư: Tác giả – Văn bản – Tác phẩm rằng:

“
Nhưng ngày này, toàn bộ chúng ta đã có nguyên bản Chính Hoà thì việc nghiên cứu và phân tích những văn bản tiếp theo đó chỉ từ có ý nghĩa làm sáng tỏ lịch sử những truyền bản, xác lập giá trị văn bản học của bản gốc và xác lập cơ sở khoa học để tương hỗ update những tờ thiếu của nguyên bản.[72]
”
— Phan Huy Lê – 1983
“
Bản Chính Hoà […] có mức giá trị đặc biệt quan trọng về mặt lịch sử và văn bản mà không một bản nào khác hoàn toàn có thể thay thế được, khi nghiên cứu và phân tích và sử dụng bộ “Đại Việt sử ký toàn thư”. Vì vậy, việc công bố văn bản Chính Hoà và bản dịch tiếng Việt dựa theo văn bản đó là rất thiết yếu và có ý nghĩa khoa học trên nhiều nghành.
”
— Phan Huy Lê – 2009

Bên cạnh đó, cũng luôn có thể có ý kiến của Bùi Thiết và Lê Trọng Khánh phản đối niên đại Chính Hoà của Nội những quan bản, nhìn nhận nó là “của giả”, “vô giá trị”…[73]

Phản biện của Bùi
Thiết[sửa | sửa mã
nguồn]

Trong nội dung bài viết: “Sách Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản không phải được khắc in từ thời điểm năm 1697”,[74] tác giả Bùi Thiết nhận định rằng:

Cuối cùng tác giả Bùi Thiết nhận định rằng, kết luận rằng Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản
được in năm 1697 là không thể hoàn toàn có thể đồng ý được, cần xem xét lại. Việc làm sai sẽ làm những bản do Việt Nam quản trị và vận hành, có mức giá trị đích thực sẽ chịu số phận hẩm hiu, thậm chí còn bị hủy hoại, còn bản lúc bấy giờ do Hội Á châu (Cộng hòa Pháp quản trị và vận hành) lại được tôn vinh vô giá.[79]

Phản biện của Lê Trọng Khánh[sửa |
sửa mã nguồn]

Trong nội dung bài viết “Quan hệ biến chứng về niên đại bộ Đại Việt sử ký toàn thư – Bản in Nội những quan bản và yếu tố độc lập lãnh thổ vương quốc về Di sản văn hóa truyền thống dân tộc bản địa”, Lê Trọng Khánh nhận định rằng:[80]

Xuất bản[sửa |
sửa mã nguồn]

Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản được dịch, chú giải và hiệu đính bởi những dịch giả Ngô Đức Thọ,
Hoàng Văn Lâu, Ngô Thế Long, Hà Văn Tấn dưới sự chỉ huy của
Hội đồng khoa học đứng đầu là Nguyễn Khánh Toàn, Phan Huy Lê và Nguyễn Đức Diệu, được sửa đổi và biên tập bởi Lê Văn Quýnh và Nguyễn Duy Chiếm. Năm 1983, nhà xuất bản Khoa học xã hội cho xuất bản, lần thứ nhất, tập một bản dịch Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản. Tập 2 được tiếp tục trình làng hai năm tiếp Từ đó, năm
1985.[31] Do Đk ấn loát chưa tốt nên hai tập sách này còn tồn tại nhiều sai sót. Do vậy, năm 1993, theo quyết định hành động của Hội đồng chỉ huy phiên dịch và xuất bản Nội những quan bản, nhà xuất bản Khoa học xã hội cho tái bản tập 1, tái bản có sửa chữa thay thế tập 2, đồng thời in tiếp tập 3 và tập 4.

Bố cục của khu công trình xây dựng
xuất bản này gồm có:

Công trình này được tái bản trọn bộ vào trong năm 1998, 2000, 2004, 2009. Nhân dịp
Đại lễ 1000 năm Thăng Long – Tp Hà Nội Thủ Đô, công ty Đông A phối phù thích hợp với nhà xuất bản Khoa học xã hội cho tái bản Nội những quan bản, in thành một tập, khổ lớn 25 cm x3 5 cm, được dịch giả Ngô Đức Thọ chỉnh lý những thông tin mới riêng với một số trong những chú thích có những khảo chú về khu vực mà nay những cty hành chính
đã có nhiều thay đổi.[81]

Nguyễn Văn Huyên
bản[sửa | sửa mã
nguồn]

Trong bài Về bản Đại Việt sử ký toàn thư in ván gỗ mới được tìm thấy của Phạm Công Trứ đăng trên Tạp chí Hán Nôm số 1 năm 1988, nhà nghiên cứu và phân tích Ngô
Thế Long cho biết thêm thêm rằng trong lúc đi tìm những dị bản của cuốn sách Đại Việt sử ký tục biên, ông đã tìm thấy ở tủ sách mái ấm gia đình Nguyễn Văn Huyên một cuốn sử in ván gỗ, giấy cũ đã ngả màu và đã biết thành mủn nát một phần lề dưới, lan vào một trong những số trong những chữ… (gọi tắt là bản Nguyễn Văn
Huyên).[26]

Đặc điểm văn
bản[sửa | sửa mã nguồn]

Bìa
sách là bìa phất cậy, ở gáy bìa có ghi tên sách là Việt sử tục biên nhưng cả bìa sách và tên sách mới được làm và viết lại cách đó không lâu. Khổ giấy đã gấp 17x28cm, khung in 14x21cm; mỗi tờ 2 mặt, mỗi mặt 9 dòng, mỗi dòng khoảng chừng 18 – 19 chữ; dạng chữ là dạng chữ in đời Hậu Lê, phong thái Liễu Tràng. Ruột sách phân thành hai quyển, ở dòng đầu mỗi quyển đề rằng “Đại Việt sử ký bản kỷ tục biên quyển chi nhị thập” và “Đại Việt sử ký bản kỷ tục biên quyển chi nhị thập nhất” cho biết thêm thêm đấy là
quyển 20 và 21 của sách Đại Việt sử ký bản kỷ tục biên. Quyển 20 có 23 tờ, quyển 21 có 26 tờ nhưng tờ số 18 của quyển 21 lại là tờ số 18 của quyển 22 đóng lộn vào.[26] Cộng cả sách là 49 tờ.

Nội dung của quyển 20 là lịch sử triều vua
Lê Kính Tông từ thời điểm năm 1600 đến năm 1619, còn quyển 21 là lịch sử triều vua Lê Thần Tông từ thời điểm năm 1620 đến năm 1643. So với bộ Đại Việt sử ký toàn thư của nhóm Lê Hy thì hai quyển 20 và 21 ở bản Nguyễn Văn Huyên chỉ tương ứng với nửa đầu của quyển 18 phần Đại Việt sử ký bản
kỷ tục biên bản Chính Hòa.[26]

Xác định niên đại văn
bản[sửa | sửa mã
nguồn]

Ngô Thế Long và những tập sự đã giám định văn bản này, đi đến kết luận rằng đấy là quyển 20 và 21 của cục Đại Việt sử ký toàn thư do nhóm Phạm Công Trứ biên soạn, đã khắc in ra vào năm Cảnh Trị thứ 3 (1665).[26]

Thứ nhất, xét về nội dung, bộ sử của nhóm Phạm Công Trứ biên
soạn trong trong năm Cảnh Trị gồm 23 quyển, riêng phần biên soạn mới chép lịch sử Việt Nam từ đời Lê Trang Tông năm 1533 đến hết đời Lê Thần Tông năm 1662 được đặt tên là Đại Việt sử ký bản kỷ tục biên. Trong khi đó, bản Nguyễn Văn Huyên cũng mang tên là Đại Việt sử ký bản kỷ tục biên, đánh số quyển 20, 21. Nội dung ghi chép lịch sử từ đời Lê Kính Tông năm 1600 đến Lê Thần Tông
năm 1656 (vị trí căn cứ theo tờ 18 quyển 22). Đoạn trước 1600 và sau 1656 thì bị mất. Đoạn sau 1656 bị mất đó, Ngô Thế Long ước chừng vừa một quyển số 23 nữa[26]. Ông nhận xét rằng tên sách, bố cục, nội dung của bản Nguyễn Văn Huyên phù phù thích hợp với Đại Việt sử ký toàn thư của nhóm Phạm Công Trứ.

Thứ hai, xét về hình
thức, Ngô Thế Long thấy bản Nguyễn Văn Huyên có cách ghi năm can chi và niên hiệu giống với Đại Việt sử ký toàn thư của nhóm Lê Hy, cùng tôn vinh vua Lê chúa Trịnh, phê phán nhà Mạc và
chúa Nguyễn.[26] Trong bản Nguyễn Văn Huyên, miếu hiệu những chúa Trịnh được viết đài ngang với miếu hiệu những vua Lê ở ngay đầu quyển 20 và 21. Ngô Thế Long nhận định rằng điều này chứng tỏ bản Nguyễn Văn Huyên được khắc thời
Lê trung hưng chứ không phải ở những triều đại tiếp theo đó.[26] Mà triều đình Lê Trịnh chỉ cho khắc in có hai bản sách Đại Việt sử ký toàn thư: một là bản Cảnh Trị của nhóm Phạm Công Trứ, được khắc in lần thứ nhất năm 1665 nhưng mới in được khoảng chừng già nửa; hai là bản Chính Hòa của nhóm Lê Hy được khắc in toàn bộ năm 1697 và
là nguồn gốc của những bản sách Đại Việt sử ký toàn thư phổ cập lúc bấy giờ.

Tiếp tục so sánh nội dung bản Nguyễn Văn Huyên với sách Đại Việt sử ký toàn thư của nhóm Lê Hy, Ngô Thế Long phát hiện một số trong những rõ ràng về lịch pháp thiên văn, bản của nhóm Lê Hy đúng mà bản Nguyễn Văn Huyên sai, ví dụ bản Nguyễn Văn Huyên chép ngày rằm tháng 5 năm Quý Sửu (1613) có nhật thực, thì bản
Chính Hòa chép là nguyệt thực. Do đó, ông nhận định rằng bản Chính Hòa đã được sửa lại và bản Nguyễn Văn Huyên không được sửa. Bản Nguyễn Văn Huyên dung tích chữ và số sự kiện nhiều hơn nữa bản Chính Hòa của nhóm Lê Hy, chứng tỏ nhóm Lê Hy đã cô gọn lời văn và cắt bỏ sự kiện. Nhóm Lê Hy đã khảo đính lại bộ sử của nhóm Phạm Công Trứ, mà sửa sai, cô gọn lời văn và lược bỏ sự kiện là thao tác thông
thường của người chỉnh lý.[26]

Như vậy, bản Nguyễn Văn Huyên phải xuất hiện trước bản Chính Hòa nên chỉ có thể hoàn toàn có thể là bản Cảnh Trị. Bản Nguyễn Văn Huyên là một phần của bản sách Đại Việt sử ký toàn thư cổ nhất đời Cảnh Trị còn được bảo lưu đến ngày
nay.[26]

Giá trị[sửa |
sửa mã nguồn]

Tuy chỉ là một phần nhỏ, nhưng bản Nguyễn Văn Huyên đã ghi được nhiều sự kiện và rõ ràng lịch sử có mức giá trị mà nhóm Lê Hy tiếp theo đó lược bỏ mất hoặc chép sơ lược hay sai khác hoàn toàn. Đó là những trận đánh
Trịnh – Nguyễn phân tranh trong năm 1627, 1633, 1634, 1640, 1643; những trận đánh tàn dư nhà Mạc ở Cao Bằng trong năm 1621, 1638, 1639, 1643; những mệnh lệnh chỉ định, thăng thưởng ghi công quan chức; sự qua đời của vua chúa và quan lại; chính sách thuế khóa, hành chính, lễ
nghi, ngoại giao của triều đình đương thời; quan hệ phức tạp Một trong những thế lực chính trị ở Việt Nam thời đó; phục vụ nhiều rõ ràng mới về một số trong những sự kiện lịch sử như hai cuộc nổi loạn của Trịnh Xuân, con trai chúa
Trịnh Tùng.[26]

Xuất
bản[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1993, trong
lần xuất bản trọn bộ Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản 4 tập (gồm có việc tái bản tập 1 và tập 2, xuất bản tập 3 và tập 4), bản Nguyễn Văn Huyên đã được Ngô Thế Long dịch và in vào phần Phụ lục ở cuối tập 3. Sau đó, bản Nguyễn Văn Huyên còn nhiều lần được tái bản trong những lần tái bản trọn bộ bản Nội những quan bản vào trong năm 2000, 2004, 2009, 2010.

Văn Miếu tàng bản[sửa |
sửa mã nguồn]

Đặc điểm hình thức và nội
dung[sửa | sửa mã
nguồn]

Hình thức của Đại Việt sử ký toàn thư được mô phỏng theo Tư trị thông giám (資治通鑑) của Tư Mã Quang thời Tống, nghĩa là yếu tố kiện lịch sử được sắp xếp theo trình tự thời hạn gọi là thể biên niên. Ngô Sĩ Liên chia tác phẩm
ra làm hai phần là Ngoại kỷ và Bản kỷ nhờ vào thời gian thắng lợi Bạch Đằng của Ngô Quyền năm
938.[82] Thể biên niên khác với thể kỷ truyện truyền thống cuội nguồn được những bộ chính sử của Trung Quốc sử dụng (phân loại theo tiểu sử của từng nhân vật lịch sử và được
Tư Mã Thiên khởi xướng trong bộ Sử ký).[83] Trong bản kỷ của
mỗi vị vua, Ngô Sĩ Liên luôn khởi đầu bằng lời trình làng ngắn gọn phục vụ một quan điểm tổng quan về vị vua đó trong thời hạn trị vì. Khi liệt kê những sự kiện, nhà sử học đôi lúc tương hỗ update thêm một số trong những câu truyện về những nhân vật lịch sử đã được đề cập đến trong sự kiện đó, có những câu truyện rất phong phú và rõ ràng như về Trần Quốc Tuấn và
Trần Thủ Độ. Toàn văn một số trong những văn bản chính trị quan trọng cũng khá được Ngô Sĩ Liên đưa vào như Hịch tướng sĩ và Bình Ngô đại
cáo.[83]

Nội dung cuốn sách chép những sự kiện lớn trong lịch sử nước Việt Nam từ thời Kinh Dương Vương và những
vua Hùng (kỷ họ Hồng Bàng) cho tới triều đại nhà Hậu Lê với những lời bình chú, nhận xét tương đối khách quan của Ngô Sĩ Liên cũng như của những bậc tiền nhân
(Lê Văn Hưu, Phan Phu Tiên). Có thật nhiều sự kiện được những ông nhìn nhận tương đối đúng bản chất mà sau này vì nhiều nguyên do (như ảnh hưởng tới những nhân vật lịch sử nổi tiếng hơn, ví như nhận định về
Nguyễn Bặc, Lê Hoàn (vua Lê Đại Hành), Dương Vân Nga trong thời kỳ triều đại của nhà Đinh) nhiều sử gia khác có ý định cắt bỏ. Tuy nhiên cũng luôn có thể có nhiều sự kiện vì nguyên do quan điểm tư tưởng
phong kiến nên những ông đã có những nhận định không xác đáng (như trường hợp thái sư Lê Văn Thịnh thời nhà Lý). Cuốn sách lần thứ nhất được hoàn thành xong năm 1479 thời
Lê Thánh Tông, tiếp theo này được những sử gia khác chỉnh lý lại và tương hỗ update (từ những quyển 12 đến quyển 19).

Quan điểm lịch
sử[sửa | sửa mã nguồn]

So với Lê Văn Hưu[sửa |
sửa mã nguồn]

Trong khi Lê Văn Hưu thiết lập điểm khởi đầu cho
lịch sử Việt Nam là yếu tố xây dựng Vương quốc Nam Việt,[84] Ngô Sĩ Liên ra đi hơn thế nữa khi xác lập
những nhân vật Kinh Dương Vương và Lạc Long Quân trong truyền thuyết là tổ tiên của người Việt
Nam.[85] Vì thiếu nguồn tư liệu lịch sử về Kinh Dương Vương và Lạc Long Quân,
một số trong những ý kiến nhận định rằng lời lý giải về nguồn gốc của người Việt Nam của Ngô Sĩ Liên chỉ là một phương pháp để mở rộng niên đại của nền văn minh Việt Nam hơn là việc xác lập điểm khởi đầu của lịch sử Việt
Nam[86][87]. Khi khởi đầu biên soạn tác phẩm của tớ,
Ngô Sĩ Liên đã có quan điểm khác với những học giả thời Trần về họ Hồng Bàng, đó là trong lúc những học giả thời Trần chỉ đề cập đến họ Hồng Bàng như một sự tượng trưng trong
lịch sử Việt Nam, Ngô Sĩ Liên xác lập họ Hồng Bàng là triều đại thứ nhất của Việt Nam và trị vì giang sơn từ thời điểm năm 2879 TCN đến năm 258 TCN, nghĩa là có trước nhà Hạ là triều đại thứ nhất của Trung Quốc hơn 600
năm.[86] Tuy nhiên, tư liệu của Ngô Sĩ Liên về khoảng chừng thời hạn dài này là quá rất ít[88] nên những nhà sử học tân tiến hoài nghi về tính chất
xác thực về niên đại của những vua Hùng do Ngô Sĩ Liên nêu lên và suy đoán rằng Ngô Sĩ Liên xác lập niên đại này hầu hết để phục vụ cho tiềm năng chính trị của
nhà Lê nhằm mục đích để nâng cao Đại Việt ngang hàng với Trung Hoa.[89]

Cũng như Lê Văn Hưu,
Ngô Sĩ Liên coi Vương quốc Nam Việt là một phần của Việt Nam, quan điểm này bị Ngô Thì
Sĩ,[90] một nhà sử học Việt Nam vào thế kỷ 18, cùng những nhà sử học tân tiến phê phán vì những vua Nam Việt đều là người
Hán.[91][92][93]

Trong phản hồi về sự việc thất bại của Lý Nam Đế dưới tay
Trần Bá Tiên dẫn đến thời kỳ Bắc thuộc lần 3, Lê Văn Hưu phê phán Lý Nam Đế là kém tài năng trong lúc Ngô Sĩ Liên nhận định rằng ý trời chưa muốn cho Việt Nam độc
lập.[94]

Khác[sửa |
sửa mã nguồn]

Trong khi Lê Văn Hưu dành mối quan tâm số 1 là nền tự chủ của giang sơn trước Trung
Quốc[95] thì Ngô Sĩ Liên, theo ý kiến của nhà sử học O.W. Wolters, đã xem
lịch sử Trung Quốc là tiêu chuẩn nhìn nhận những sự kiện lịch sử trong lịch sử Việt
Nam.[96] Khi phản hồi về một sự kiện, nhà sử học thường trích dẫn một đoạn từ những tác phẩm tầm cỡ của
Nho giáo hoặc những tác phẩm khác của Trung Quốc như Tống thư để làm hoa mỹ thêm lời phản hồi của tớ.[97]

Xuất
phát từ quan điểm Nho giáo, Ngô Sĩ Liên thường đưa ra những nhận xét xấu đi về những nhân vật lịch sử có hành vi trái ngược với quan điểm Nho giáo. Ví dụ, tuy nhiên là một ông vua trị vì thành công xuất sắc, nhưng Lê Đại Hành vẫn bị chỉ trích nặng nề trong Đại Việt sử ký toàn thư do việc ông kết hôn với
Dương Vân Nga là thái hậu của tiền triều. Một nhà nghiên cứu và phân tích suy đoán rằng do có thành kiến với vua Lê Đại Hành nên
Ngô Sĩ Liên quyết định hành động đem bài thơ nổi tiếng Nam quốc sơn hà sang thời Lý Thường Kiệt thay vì đặt tại thời
Lê Đại Hành, trong lúc một số trong những nguồn nhận định rằng Lê Đại Hành mới là tác giả của Nam quốc sơn
hà.[98][99] Các việc làm của những vị vua mà không theo những quan điểm về đạo đức và chính trị của Nho giáo cũng trở nên Ngô Sĩ Liên chỉ trích như việc
Đinh Tiên Hoàng lập 5 Hoàng hậu, Lê Long Đĩnh lập 4 Hoàng hậu hay Lý Thái Tổ thiếu quan tâm đến việc học tập
Tứ thư, Ngũ kinh.[100] Đặc biệt trong trường hợp nhà Trần, Ngô Sĩ Liên luôn luôn có những nhận xét phê phán về việc kết hôn giữa
những thành viên gần huyết thống trong gia tộc nhà Trần (hôn nhân gia đình nội tộc). Khoảng thời hạn ngắn duy nhất trong thời Trần mà Ngô Sĩ Liên ca tụng là từ khi Trần Thái Tông mất năm 1277 đến khi Trần Anh Tông mất năm 1320, trong lúc đó ông vẫn lên án hành vi của những vua Trần,
ví như cuộc thanh trừng tàn nhẫn của Trần Thủ Độ riêng với họ Lý hay cuộc hôn nhân gia đình gây tranh cãi giữa Trần Thái Tông và Công
chúa Thuận Thiên.[101]

Bên cạnh giá trị lịch sử, Đại Việt sử ký toàn thư cũng khá sẽ là một tác phẩm quan trọng của văn học Việt Nam chính bới Ngô Sĩ Liên thường phục vụ thêm thông tin về
nhân vật lịch sử được đề cập bằng những câu truyện tương hỗ update được viết in như một tác phẩm văn học.[83] Từ những lời phản hồi của Ngô Sĩ Liên, có vẻ như như nhà sử học đã và đang nỗ lực xác lập và giảng dạy những nguyên tắc đạo đức nhờ vào những khái niệm của Nho
giáo.[102] Ví dụ, Ngô Sĩ Liên đã nhiều lần đề cập khái niệm người quân tử, Từ đó quân tử phải có cả phẩm chất tốt và cách cư xử công minh, Ngô Sĩ Liên cũng nhấn mạnh yếu tố vai trò của người quân tử bằng phương pháp chỉ ra sự khác lạ giữa một người quân tử và một kẻ tiểu nhân hay
xác lập kết quả đạt được riêng với một người quân tử.[102]

Ảnh hưởng và nhận
định[sửa | sửa mã
nguồn]

Ảnh hưởng[sửa |
sửa mã nguồn]

Có thể nói, bộ Đại Việt sử ký toàn thư là một góp sức to lớn của Ngô Sĩ Liên vào kho tàng văn hóa truyền thống dân tộc bản địa Việt Nam. Cuốn sử này góp thêm phần vào việc tăng sự hiểu biết lịch sử giang sơn Việt Nam qua những thời kỳ đồng thời cũng là một tư liệu quý giá
tương hỗ cho công tác thao tác bảo tồn, kho tàng trữ bảo tàng và khảo cổ học.

Nhận định[sửa |
sửa mã nguồn]

Chú thích và tham
khảo[sửa | sửa mã
nguồn]

Chú thích[sửa |
sửa mã nguồn]

^ Thời gian trong bài, nếu theo
lịch Gregory đón trước và lịch Gregory thì viết bằng số (ví dụ ngày một tháng 11), nếu theo âm lịch thì viết bằng chữ (ngày mùng một tháng
một).^ Viện Sử học 1965, tr. 5.^ Nguyễn Khánh Toàn 1993^ Lý Tế Xuyên (1329). Bản sao đã
tàng trữ. Bản gốc tàng trữ ngày 3 tháng 9 năm 2014. Truy cập ngày 3 tháng 9 năm
2014.^ Lê Tắc 2009, tr. 256^ Ngô Sĩ Liên 1968, tr. 39^ Ngô Sĩ Liên 1968, tr. 163^
a b
c Ngô Sĩ Liên 1967, tr. 17-20^ Phan Đại Doãn 1998, tr. 122-139^ Ngô Sĩ Liên 1968, tr. 264^ Ngô Sĩ Liên 1967, tr. 21-25^ Taylor 1991, tr. 353–355^ Phan Đại Doãn 1998, tr. 58-59^
a b
Lê Quý Đôn 2007, tr. 23^
Phan Huy Lê 2009, tr. 33^ a
b Ngô Sĩ Liên 1968, tr. 64^ Ngô Sĩ Liên 1968, tr. 57^ Phan Huy Lê 2009, tr. 36^
a b Go
Zhen Feng 1989, tr. 59-61^ a b
c d
e Ngô Sĩ Liên 1967, tr. 13-16^ Vì tự dạng chữ hợi 亥 gần tương tự chữ thỉ 豕, tự dạng chữ ngư 魚 gần tương tự chữ lỗ 魯 nên hay viết nhầm^
Ngô Sĩ Liên 1968, tr. 127-128^
Nguyễn Cảnh thị 2011, tr. 164^
Trần Nghĩa 1988^ a
b c
d e
Ngô Sĩ Liên 1967, tr. 9-12^ a
b c
d e
f g
h i
j k
l Ngô Thế Long. “Về bản “Đại Việt sử ký toàn thư” in ván gỗ của Phạm Công Trứ, mới tìm thấy”. Truy cập ngày 23 tháng 1 năm
2012.
^ Khâm định Việt sử Thông giám cương mục (PDF). 2010. tr. 739. Truy cập ngày 22 tháng 1 năm
2012.^ Léopold Michel Cadière & Paul Pelliot 1904, tr. 18^
a b
c Phan Huy Lê 2009, tr. 47-48^ Emile Gaspardone 1934, tr. 64-65^
a b
c d
Phan Huy Lê 1988, tr. 18-28^ a
b c
d e
f g
h i
j k
l Phan Huy Lê 2009, tr. 50-70^ Phạm Xuân Nam 1988, tr. 78^ Phan Huy Lê đã viết và sửa chữa thay thế nhiều lần nội dung bài viết Đại Việt sử ký toàn thư: Tác giả – Văn bản – Tác phẩm. Các cứ liệu sau này đều lấy trong bài khảo cứu in ở đầu sách Đại Việt sử ký toàn thư bản Nội những quan bản tập 1 tái bản năm 2009^ Sử gia triều Hậu Lê 2011, tr. 150^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 3–6^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 6–9^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 10–19^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 20^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 21^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 21–24^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 25–27^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 28–36^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 36–38^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 38–39^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 39–41^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 42–51^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 51–53^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 53–57^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 58–65^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 65–79^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 80–104^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 105–134^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 135–158^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 159–204^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 205–239^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 240–271^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 272–308^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 309–322^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 322–324^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 325–372^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 373–428^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 428–477^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 478–522^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 523–552^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 553–596^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 597–618^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 619–655^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 656–687^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 688–738^ Ngô Sĩ Liên 1983, tr. 7-8^ Ngô Sĩ Liên 1983, tr. 54^ Khoa Lịch sử Đại học Tổng hợp Tp Hà Nội Thủ Đô 1988, tr. 75-76^ Đối thoại sử học, Nhà xuất bản thanh niên Tp Hà Nội Thủ Đô, 1999^ Trang 284, sách Đối thoại sử học^ Trang 291^ Trang 299^ Trang 301^ Trang 315^ Đối thoại sử học, Nhà xuất bản thanh niên Tp Hà Nội Thủ Đô, 1999, trang 31^ Báo
Tp Hà Nội Thủ Đô mới. “”Đại Việt sử ký toàn thư” giành giải Vàng Sách đẹp 2011”. Truy cập ngày 22 tháng 3 năm
2012.
^ Taylor 1991, tr. 358^
a b
c Hoàng Văn Lâu (2003). “Lối viết “truyện” trong bộ sử biên niên Đại Việt sử ký toàn thư”. Hán Nôm Magazine.
Tp Hà Nội Thủ Đô: Institute of Hán Nôm
(99).
^ Đại Việt sử ký tại
Từ điển bách khoa Việt Nam^
Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 3–4^ a
b Pelley 2002, tr. 151^ Pelley 2002, tr. 65^ Ngô Sĩ Liên 1993, tr. 4–6^ Pelley 2002, tr. 151–152^ Ngô Thì Sĩ (1991). Việt sử tiêu án. History & Literature Publishing House.
tr. 8.^ Nam Việt tại Từ điển bách khoa Việt Nam^ Triệu Đà tại Từ điển bách khoa Việt
Nam^ Phan Huy Lê, Dương Thị The, Nguyễn Thị Thoa (2001). “Vài nét về bộ sử của Vương triều Tây Sơn”. Hán Nôm Magazine.
Tp Hà Nội Thủ Đô: Institute of Hán Nôm
(85).Quản
lý CS1: nhiều tên: list tác giả (link)^
Taylor 1991, tr. 144^ Womack, Brantly (2006).
China and Vietnam: the politics of asymmetry. Cambridge University Press. tr. 119. ISBN 0-521-61834-7.
^ Anthony Reid, Kristine Alilunas-Rodgers 2001, tr. 94^ Anthony Reid, Kristine Alilunas-Rodgers 2001, tr. 95^ Bùi Duy Tân (2005). “Nam quốc sơn hà và Quốc tộ – Hai siêu phẩm văn chương chữ Hán ngang qua triều đại Lê Hoàn”. Hán Nôm Magazine.
Tp Hà Nội Thủ Đô: Institute of Hán Nôm
(05).
^ Nguyễn Thị Oanh (2001). “Về thời gian Ra đời của bài thơ Nam quốc sơn hà”. Hán Nôm Magazine.
Tp Hà Nội Thủ Đô: Institute of Hán Nôm
(02).
^ Phạm Văn Khoái, Tạ Doãn Quyết (2001). “Hán văn Lý-Trần và Hán văn thời Nguyễn trong cái nhìn vận động của cấu trúc văn hóa truyền thống Việt Nam thời trung đại”. Hán Nôm
Magazine. Tp Hà Nội Thủ Đô: Viện Hán Nôm
(03).
^ Anthony Reid, Kristine Alilunas-Rodgers 2001, tr. 94–98^
a b
Anthony Reid, Kristine Alilunas-Rodgers 2001, tr. 99–100

Tham
khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Xem thêm[sửa | sửa mã
nguồn]

Lê Văn HưuPhan Phu TiênNgô Sĩ LiênTrần Kinh Hòa

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

大越史記全書 – Đại Việt sử ký toàn thư (q.14)

Ngô Sĩ Liên và Đại Việt sử ký toàn thư Lưu trữ 2013-09-09 tại
Wayback Machine Trung tâm nghiên cứu và phân tích lý học Đông phương, 18/05/2009 01:39:06 (GMT +7), Tác giả: Đặng Đức Siêu – Yến Trang, Nguồn: Dongtac.netBa yếu tố văn bản học của Đại Việt Sử ký toàn thư Ngô Thanh Nhàn
(Đại học Tp New York) & Ngô Trung Việt (Viện Công nghệ tin tức), 2006Đại Việt sử ký toàn thư trên trang của Hồ Ngọc Đức

Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản

Reply
3
0
Chia sẻ

Review Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản ?

Bạn vừa đọc nội dung bài viết Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Review Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản tiên tiến và phát triển nhất

Share Link Down Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản miễn phí

Bạn đang tìm một số trong những ShareLink Download Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản Free.

Hỏi đáp vướng mắc về Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản

Nếu Pro sau khi đọc nội dung bài viết Đại Việt sử ký toàn thư bản in Nội những quan bản , bạn vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha
#Đại #Việt #sử #ký #toàn #thư #bản #Nội #những #quan #bản