Sau chiến tranh thế giới thứ 1 lực lượng Mới Nhất

186 30.webp 30

Review Hướng Dẫn Sau trận chiến tranh toàn thế giới thứ một lực lượng Mới Nhất

Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất, còn được gọi là Đại chiến toàn thế giới lần thứ nhất, Đệ nhất Thế chiến hay Thế chiến I, là một cuộc trận chiến tranh toàn thế giới bắt nguồn tại châu Âu từ thời điểm ngày 28 tháng 7 năm 1914 đến ngày 11 tháng 11 năm 1918.

Nội dung chính

Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất
Theo chiều kim đồng hồ đeo tay từ trên xuống:

Thời gian28 tháng 7 1914 – 11 tháng 11 1918 (1914-07-28 – 1918-11-11)
(4 năm, 3 tháng và 2 tuần)

Các hiệp ước hòa bình

Địa điểm

Châu Âu, Châu Phi, Trung Đông, Quần hòn đảo Thái Bình Dương, Trung Quốc, Ấn Độ Dương, Bắc và Nam Đại Tây Dương

Kết quả

Khối Hiệp ước giành thắng lợi

Thay đổi
lãnh thổ

  • Hình thành những vương quốc mới ở Châu Âu và Trung Đông
  • Chuyển giao những thuộc địa và vùng lãnh thổ của Đức, phân loại đế quốc Ottoman cũ, Áo-Hung và Đế quốc Nga cho những vương quốc khác

    • Tham chiến
    Khối Hiệp ước:
     Pháp

     Đế quốc Anh

    Liên minh Trung tâm:

    Chỉ huy và lãnh đạo

    Lực lượng
    Tổng cộng: 42,928,000[1]

    Tổng cộng: 25,248,000[1]

    68,176,000 (Tổng toàn bộ)Thương vong và tổn thất

    biết thêm rõ ràng …
    Quân nhân chết theo vương quốc:[3][4]

    biết thêm rõ ràng …
    Quân nhân chết theo vương quốc:[3]

    Cuộc trận chiến tranh này là một trong những sự kiện có tác động nhất trong lịch sử dân tộc toàn thế giới.[5] Đây là cuộc trận chiến tranh xuất hiện trận chính bao trùm khắp châu Âu và tác động ra toàn toàn thế giới, lôi kéo toàn bộ những cường quốc châu Âu và Bắc Mỹ vào trận chiến với số rất nhiều người chết trên 19 triệu người, đồng thời có sức tàn phá và tác động về vật chất lẫn tinh thần của quả đât rất thâm thúy và lâu dài. Khác với những cuộc trận chiến tranh trước đó, người Âu châu phải chiến đấu cả trên mặt trận lẫn ở hậu phương. Phụ nữ phải thao tác thay phái mạnh, đồng thời sự phát triển của công nghệ tiên tiến cũng luôn có thể có tác động đến tính chất trận chiến tranh; trọn vẹn có thể thấy sự hiệu suất cao của không quân và xe tăng trong chiến đấu Tính từ lúc cuộc Đại chiến này.[6][7] Chiến tranh chiến hào gắn sát với cuộc Đại chiến toàn thế giới lần thứ nhất trong thời hạn đầu của nó.[8]

    Đây là trận chiến giữa phe Hiệp Ước (hầu hết là Anh, Pháp, Nga và tiếp theo đó là Hoa Kỳ, Brasil) với phe Liên minh Trung tâm (hầu hết là Đức, Áo-Hung, Bulgaria và Ottoman). Cuộc chiến khởi đầu với Vụ ám sát thái tử Áo-Hung (sẽ là “ngòi nổ” của cuộc trận chiến tranh), dẫn đến việc Áo – Hung tuyên chiến với Serbia.[9][10] Sự kiện này được tiếp nối đuôi nhau bởi việc Hoàng đế Đức là Wilhelm II truyền lệnh cho những tướng lĩnh đưa quân tiến công Bỉ, Luxembourg và Pháp, theo kế hoạch Schlieffen.[11] Hơn 70 triệu quân nhân được lôi kéo ra trận chiến, trong số đó có 60 triệu người Âu châu, trong một trong những những cuộc trận chiến tranh lớn số 1 trong lịch sử dân tộc.[12][13] Trong cuộc trận chiến tranh kinh hoàng này, Pháp là nước chịu tổn thất nặng nề hơn hết và trọn vẹn bị kiệt quệ, dẫn tới sự đại bại của tớ trong những cuộc trận chiến tranh về sau.[14][15] Những trận đánh quyết liệt nhất trong cuộc Chiến tranh toàn thế giới lần thứ nhất cũng trình làng trên đất Pháp.[16] một trận đánh đáng nhớ của cuộc Đại chiến là tại Verdun cùng năm đó, khi quân Đức tiến công thành cổ Verdun của Pháp, nhưng không thành công xuất sắc.[17] Tuy nhiên, trận chiến đẫm máu nhất là tại sông Somme (1916), khi liên quân Anh – Pháp đánh bất phân thắng bại với quân Đức[18], trong lúc chiến dịch quân sự chiến lược lớn số 1 là Cuộc tổng tiến công của Brusilov, khi quân Nga vượt mặt liên quân Áo-Hung và Đức.

    Tất cả những đế quốc quân chủ (trừ Đế quốc Anh) đều sụp đổ trong cuộc trận chiến tranh này. Đảng Bolshevik lên nắm quyền tại nước Nga sau cuộc Cách mạng Tháng Mười lật đổ Nga hoàng, trong lúc việc Đức bại trận lại tạo Đk cho Đức Quốc Xã lên nắm quyền nhờ biết khai thác tâm ý bất mãn của người dân.[5] Tuy nước Đức thua cuộc nhưng về thương mại và công nghiệp họ không biến thành tổn hại gì lớn,[19] vì thế về những mặt này họ đã thắng lợi cuộc Chiến tranh toàn thế giới lần thứ nhất.[20]

    Không một nước châu Âu nào thật sự thắng lợi cuộc trận chiến tranh này, toàn bộ đều chịu tổn hại nặng nề về người và của. Sau trận chiến tranh, châu Âu lâm vào cảnh tình trạng khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ và những cao trào chủ nghĩa dân tộc bản địa trỗi dậy ở những nước bại trận.[5] Điển hình là tại Thổ Nhĩ Kỳ, bão táp trào lưu cách mạng giải phóng dân tộc bản địa rầm rộ, đưa dân tộc bản địa này từ từ hồi sinh, và buộc phe Hiệp Ước phải xóa khỏi những lao lý khắc nghiệt sau khoản thời hạn cuộc Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất chấm hết.[21][22] Nước duy nhất không biến thành tàn phá mà còn thu được lợi nhuận lớn từ trận chiến này là Hoa Kỳ, nó đã tạo Đk cho nước này vượt trên những nước châu Âu về kinh tế tài chính Tính từ lúc sau trận chiến.

    Trước đây ở những nước nói tiếng Anh dùng từ “Đại chiến” (Great War). Vài thập kỷ sau, tên thường gọi Chiến tranh toàn thế giới lần thứ nhất (World War I) mới được vận dụng để phân biệt với cuộc Chiến tranh toàn thế giới thứ hai.[23] Đương thời, nó còn được gọi với tên thường gọi “Cuộc trận chiến tranh chấm hết mọi cuộc trận chiến tranh” (The war to end all wars) bởi quy mô và sự tàn phá kinh khủng nó gây ra.[24] Chính những yếu tố tương quan tới Hoà ước Versailles 1918 đã làm cho cuộc Chiến tranh toàn thế giới thứ hai bùng nổ.[25]

    Đây là một trận chiến để lập lại trật tự toàn thế giới mới, nó làm sụp đổ 4 đế chế hùng mạnh mẽ và tự tin của châu Âu và toàn thế giới lúc đó là Đế quốc Nga, Đế chế Đức, Đế quốc Áo-Hung và Đế quốc Ottoman, làm thay đổi thâm thúy bộ mặt của châu Âu và toàn thế giới. Tuy nhiên tuy nhiên là trận chiến đẫm máu và quyết liệt như vậy nhưng trận chiến này đang không xử lý và xử lý được những xích míc gốc rễ và “toàn thế giới mới” mà nó tạo ra còn đặt châu Âu và toàn thế giới trước những yếu tố và xích míc khác còn trầm trọng hơn như phát sinh nhà nước theo Chủ nghĩa Cộng sản tại Nga, Chủ nghĩa quân phiệt và Chủ nghĩa phát xít tại Ý, Đức và Nhật, sự chia cắt, xâm phạm quyền tự quyết của những dân tộc bản địa… Những việc này sẽ dẫn đến bùng nổ Chiến tranh toàn thế giới thứ hai. Đó là nguyên do một số trong những nhà nghiên cứu và phân tích nhận định rằng Chiến tranh toàn thế giới thứ hai chỉ là yếu tố tiếp nối đuôi nhau của Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất sau gần 20 năm tạm nghỉ lấy sức.

    Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất xẩy ra giữa 2 khối liên minh quân sự chiến lược được hình thành sau thế kỷ XIX: 1 bên là liên minh 3 đế quốc Anh – Pháp – Nga, hay được gọi là khối Hiệp ước Entente ba bên (trong tiếng Pháp entente nghĩa là yếu tố đồng thuận, hiệp ước) sau này còn thêm Hoa Kỳ và một số trong những nước khác tham gia; bên kia là phe Liên minh Trung tâm (Central Powers, hay còn gọi là Liên minh 3 nước) gồm Đức, Áo – Hung và Ottoman.

    Tuy nhiên tiếp theo đó Ý chiến đấu bên phía Entente 3 bên nhưng Liên minh Trung tâm lại sở hữu thêm liên minh là Đế quốc Ottoman và Bulgaria. Trong khi vai trò của những liên minh chính trong Entente 3 bên khá đồng đều trong việc gánh vác sức nặng trận chiến tranh thì ở bên phía Liên minh Trung tâm vai trò những liên minh đó đó là mờ nhạt hơn, chỉ Đức có vai trò trụ cột vì thực tiễn xích míc hầu hết gây ra trận chiến tranh là gắn sát với tham vọng chính trị kinh tế tài chính của đế quốc Đức lúc đó. Lúc bấy giờ, 2 cường quốc quân sự chiến lược hùng mạnh nhất của châu Âu là Đức và Anh.[26]

     

    Các nước tham chiến tại châu Âu. Hình dáng tiểu bang Illinois nằm ở vị trí bên trái để trọn vẹn có thể so sánh diện tích s quy hoạnh.

      Khối Trung tâm (Central Powers)

      Khối Hiệp ước (Entente Powers)

      Các nước trung lập

    Về khía cạnh chính trị – quân sự chiến lược đấy là lần thứ nhất toàn thế giới nghe biết 1 kiểu trận chiến tranh tổng lực, trận chiến tranh toàn vẹn và tổng thể. Chiến tranh trình làng không những ác liệt trên bộ, trên không, trên biển khơi mà những bên thực thi vây hãm bóp nghẹt kinh tế tài chính của nhau, đánh vào ý chí và bản lĩnh chịu đựng của dân tộc bản địa, thử thách tiềm lực kinh tế tài chính và sức mạnh tinh thần của đối phương. Các cường quốc như Đế quốc Nga, Đế quốc Áo-Hung và Đế quốc Đức đã thất bại và sụp đổ dù quân đội của tớ vẫn còn đấy hiện hữu (đặc biệt quan trọng quân đội Đức vẫn còn đấy đang trên đất đối phương, và quân địch còn chưa xâm phạm tới lãnh thổ của tớ). Các nước này đã thua trận vì xã hội kiệt sức, không thể kham nổi trận chiến tranh – 1 kiểu trận chiến tranh tiêu tốn với cường độ cực cao, khiến chính phủ nước nhà đất của tớ bị những lực lượng trong nước lật đổ.

    Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất trình làng theo 1 kiểu kế hoạch trận chiến tranh tân tiến. Trước đây châu Âu đã từng có những trận chiến theo liên minh nhiều nước như Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha, Chiến tranh Kế vị Áo, Chiến tranh Bảy năm, Chiến tranh Napoléon, v.v… Nhưng những trận chiến đó có kết quả trận chiến tranh tùy từng 1 hoặc vài trận đánh lớn có tính quyết định hành động trình làng trong một-2 ngày tại 1 điểm quyết chiến hoặc một vài chiến dịch trong vài tuần hoặc một vài tháng, những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt chiến sự xen kẽ với hoà bình. Kết cục trận chiến tranh không triệt để: thua trận thì ký hoà ước nhượng bộ, chờ vài năm hồi sinh tiềm lực rồi lại tham chiến tiếp (nổi bật như những trận chiến thời Napoléon I). Các trận chiến đó phụ thuộc thật nhiều, nếu không nói là phần lớn, vào tài thao lược của nhà cầm quân. Còn từ nay, Tính từ lúc Thế chiến I, lần thứ nhất quả đât tận mắt tận mắt chứng kiến một kiểu trận chiến tranh lâu dài, quy mô, huỷ diệt. Chiến sự giàn trải trên khắp mặt trận, khắp cả lục địa. Vai trò thành viên của thống soái trong trận chiến tranh bị hạn chế mà tiềm lực kinh tế tài chính và ý chí, sức mạnh tinh thần của vương quốc nổi lên là yếu tố quyết định hành động.

    Trên mặt trận về khía cạnh thuần tuý quân sự chiến lược đấy là một cuộc trận chiến tranh đã có những đặc trưng tân tiến: quân đội là quân đội phần đông. Lần thứ nhất trên toàn thế giới trận chiến tranh theo giải pháp đội hình tản mác không hề những khối quân lực xếp hàng tiến công và phòng thủ theo đội hình ô vuông dày đặc rất đặc trưng của mọi cuộc trận chiến tranh trước kia. Cuộc trận chiến tranh này đặc trưng áp hòn đảo bởi hình thức trận chiến tranh trận địa mà nổi bật nhất là khối mạng lưới hệ thống chiến hào trở thành phương tiện đi lại phòng thủ chính yếu, thành quách pháo đài trang nghiêm đang không hề vai trò phòng ngự quan trọng nữa. Các bên phòng thủ trong chiến hào với khối mạng lưới hệ thống ụ súng máy, dây thép gai, bãi mìn và trận địa pháo dày đặc với chiến tuyến ngăn đôi giữa 2 phía đối địch. Chiến tranh trận địa hay trận chiến tranh chiến hào ở thời kỳ này thường có tính chất là rất khó tiến công và rất dễ dàng phòng thủ nên trận chiến tranh có diễn biến chậm rãi ít năng động, ít có những thắng lợi quân sự chiến lược dứt khoát. Kết cục trận chiến tranh tùy từng sự chịu đựng dẻo dai của những bên đối kháng riêng với gánh nặng trận chiến tranh tiêu tốn tổng lực.

    Xem bài chính: Vụ ám sát thái tử Áo-Hung.

    Sự việc Đại công tước Franz Ferdinand của Áo – Hung bị một thành phần dân tộc bản địa chủ nghĩa người Serbia tên là Gavrilo Princip ám sát tại Sarajevo vào trong ngày 28 tháng 6 năm 1914 sẽ là khởi xướng của cuộc thế chiến này, nhưng thực ra đó chỉ là “giọt nước tràn ly”. Vụ ám sát thái tử Áo-Hung chỉ là cái cớ để những bên chính thức khai chiến sau thuở nào gian dài chạy đua vũ trang nhằm mục đích sẵn sàng sẵn sàng trận chiến tranh. Chiến tranh là “phải nổ ra” do xích míc Một trong những vương quốc ở châu Âu đã chín muồi, những bên tham chiến từ trước đó khá lâu đã có những xích míc đối kháng với nhau, và muốn triệt hạ nhau bằng quân sự chiến lược để phân loại lại toàn thế giới.

    Nguyên nhân và thực ra của trận chiến tranh này là rất phức tạp, đa diện, nhưng trọn vẹn có thể được tổng kết như sau:

    Chủ nghĩa đế quốc và sự tranh giành thuộc địa

    Lenin và những người dân Bolshevik, cùng một phần lớn những người dân xã hội chủ nghĩa của châu Âu phân tích có cơ sở rằng trận chiến tranh là xích míc của yếu tố phát triển của những nước chủ nghĩa đế quốc đứng đầu ở châu Âu và trận chiến tranh có tính chất trận chiến tranh đế quốc: đó là trận chiến nhằm mục đích tranh giành, phân loại lại thuộc địa Một trong những nước đế quốc, là cuộc trận chiến tranh phi nghĩa riêng với toàn bộ những phe tham chiến.

     

    Tranh biếm họa về những nước Anh, Đức, Nga, Pháp, và Nhật tranh nhau chiếm thuộc địa ở Trung Quốc. Trong bức tranh, vua nước Đức Wilhelm II (đội mũ chóp nhọn) tỏ thái độ chán ghét rõ ràng với nữ hoàng Anh Victoria

    Theo phân tích của Lenin, nguyên nhân trận chiến tranh bắt nguồn ngay từ thời gian giữa thế kỷ XVI: ở thời gian này, những nước châu Âu khởi đầu hình thành Chủ nghĩa tư bản. Để tìm kiếm tài nguyên và lợi nhuận, những nước thực dân châu Âu khởi đầu bành trướng lãnh thổ, đem quân xâm chiếm những nước châu Á, châu Phi để biến những nước này thành thuộc địa. Đến thời gian cuối thế kỷ XIX, về cơ bản thì toàn bộ châu Á, châu Phi đã biết thành trở thành thuộc địa. Nhưng sự phân loại thuộc địa Một trong những nước châu Âu là rất không đồng đều. Anh-Pháp là 2 nước đã xâm chiếm thuộc địa từ khá sớm nên chiếm hữu được thật nhiều thuộc địa, trong lúc những nước châu Âu khác thì chiếm hữu được thấp hơn nhiều.

    Đến thời gian cuối thế kỷ XIX, sự vững mạnh mẽ và tự tin của Đế quốc Đức sau Chiến tranh Pháp-Phổ đã tăng cường những tham vọng sở hữu thuộc địa và chia lại thị trường toàn thế giới của nước này. Đến thời điểm đầu thế kỷ XX, Đế quốc Đức đã vượt qua Anh, Pháp để trở thành cường quốc công nghiệp đứng đầu châu Âu và đứng thứ hai trên toàn thế giới (sau Mỹ). Nhưng trong cuộc chạy đua giành giật thuộc địa, Đức lại là nước chậm chân, bởi đến thời gian cuối thế kỷ XIX, hầu hết châu Á và châu Phi đã biết thành Anh, Pháp chiếm làm thuộc địa. Năm 1913, tổng diện tích s quy hoạnh những thuộc địa của Đức chỉ là 2,9 triệu km², trong lúc nước Anh có tới 34 triệu km², Pháp có tầm khoảng chừng gần 13 triệu km². Do quy mô thuộc địa không tương xứng với tiềm lực công nghiệp (ít thuộc địa thì tức là có ít tài nguyên và thị trường tiêu thụ), Đức là nước hiếu chiến nhất trong thời kỳ này. Ngoài ra, nước Đức chịu ràng buộc thâm thúy của truyền thống cuội nguồn quân phiệt Phổ: tôn vinh chủng tộc Đức, tích cực truyền bá tinh thần kỷ luật quân đội, chạy đua vũ trang. Lenin đã tổng kết đặc trưng của nước Đức thời kỳ này là “Chủ nghĩa đế quốc quân phiệt, hiếu chiến”.

    Nhưng tham vọng của Đức gặp phải sự phản kháng của những nước “đế quốc già” là nước Anh, Pháp và Nga. Các “đế quốc già” này về cơ bản đã sở hữu gần hết những thuộc địa bát ngát khắp toàn thế giới và muốn duy trì quyền thống trị của tớ, không thích “chia phần” cho những thế lực mới phất như Đức. Đế quốc Áo–Hung và Đế quốc Ottoman từ lâu đã suy yếu, nhưng vẫn muốn có đủ “tư cách” và vai trò để tranh giành tác động trong khu vực Trung Âu, Balkan và Kavkaz. Các cường quốc khác can thiệp vào khu vực đó để tranh giành tác động với nhau…

    Do có cùng tiềm năng tranh giành thuộc địa với Anh-Pháp, nước Đức đã cùng Áo – Hung, Italia xây dựng “phe Liên Minh” vào năm 1882 để sẵn sàng sẵn sàng trận chiến tranh chia lại toàn thế giới. Để đối phó, Anh đã ký kết với Nga và Pháp những Hiệp ước tay đôi hình thành phe Hiệp ước (thời điểm đầu thế kỷ XX). Từ đó, ở châu Âu đã tạo nên 2 khối quân sự chiến lược đối đầu nhau. hai bên ra sức chạy đua vũ trang, sẵn sàng sẵn sàng cho trận chiến tranh. Một cuộc trận chiến tranh đế quốc nhằm mục đích phân loại thuộc địa trên toàn thế giới không thể tránh khỏi.

    Sự xích míc mang tính chất chất chất đế quốc chủ nghĩa yên cầu một cuộc “chém giết lớn” để phân định lại ngôi thứ và lập lại trật tự toàn thế giới, Từ đó những thế lực mới nổi (đứng đầu là Đế quốc Đức) mong ước vượt mặt những thế lực cũ (Anh, Pháp, Nga) để chiếm lấy thuộc địa của kẻ thua.

    Mặt khác, việc phát động trận chiến tranh của những nước đế quốc còn nhằm mục đích đối phó với những tạm bợ trong nội bộ vương quốc. Đầu thế kỷ XX, phần lớn giai cấp lao động ở những nước bị bóc lột nặng nề, đời sống rất khốn khó (công nhân thường xuyên phải thao tác 12 giờ/ngày, đồng lương lại thấp, việc sa thải trình làng bừa bãi, trẻ con 12 tuổi đã phải đi làm việc công nhân phụ giúp cha mẹ…). Sự áp bức đó tạo ra xích míc nóng giãy giữa người lao động với chủ tư bản, nhiều vương quốc đã tiềm ẩn trào lưu cách mạng (nhất là ở Nga, Đức và Áo-Hung). Việc phát động trận chiến tranh sẽ kích thích tinh thần ái quốc của người dân, làm họ quên đi những yếu tố trong nước và xoa dịu xích míc trong tâm những nước đế quốc.

    Liên minh quân sự chiến lược, chạy đua vũ trang, quân phiệt

    Từ nguyên nhân xích míc quyền lợi, sự thèm muốn tranh giành thuộc địa đã dẫn tới một nhóm nguyên nhân khác cũng khá được những nhà nghiên cứu và phân tích chỉ ra, là khối mạng lưới hệ thống những liên minh quân sự chiến lược, sự chạy đua vũ trang và Chủ nghĩa quân phiệt của những đế chế:

     

    Lính Áo trên mặt trận

    Chủ nghĩa dân tộc bản địa

    Sau thế kỷ XIX tại châu Âu khi những giá trị tự do thành viên và quyền tự quyết của thành viên được trao thức thì hiển nhiên nhận thức về quyền dân tộc bản địa tự quyết của những dân tộc bản địa hiện giờ đang bị điều khiển và tinh chỉnh bởi những dân tộc bản địa cường quốc sẽ trỗi dậy và gặp phải sự ngăn trở của những dân tộc bản địa khác. Sự thức tỉnh tình cảm dân tộc bản địa thường đi kèm theo với Chủ nghĩa Sôvanh và trên con phố tìm vị thế của tớ những dân tộc bản địa nhỏ thường tìm sự bảo trợ của những liên minh lớn để chống lại những quân địch cận kề. Điều đó dẫn đến những xung đột được tích luỹ và trận chiến tranh là cách giải toả ở đầu cuối.

    Chủ nghĩa dân tộc bản địa là nguyên nhân chính của vụ ám sát thái tử Áo-Hung tại Bosnia. Sau trận chiến Nga-Thổ 1878, Nga có tác động lớn ở Balkan. Áo-Hung lại điều khiển và tinh chỉnh chính phủ nước nhà tại Bosnia và năm 1908 thì gạt Thổ Nhĩ Kỳ thoát khỏi đây, nắm toàn bộ tác động ở Bosnia. Nga vận động những nước còn sót lại trên bán hòn đảo Balkan lập ra Liên minh Balkan kỳ vọng khối này sẽ đẩy lùi Áo-Hung. Nhưng do những xích míc trước kia riêng với Đế chế Ottoman, khối này đang không chống lại Áo-Hung mà gây Chiến tranh Balkan lần thứ nhất 1912-1913 với Thổ Nhĩ Kỳ. Song do sự phân loại quyền lợi không đều, Chiến tranh Balkan lần thứ hai 1913 lại bùng phát, và Bulgaria là nước bại trận. Đến năm 1914, Thổ Nhĩ Kỳ gần như thể chỉ có một ít tác động ở bán hòn đảo này, hầu hết ở Albania. Áo-Hung lại trở thành quân địch lớn của Liên minh Balkan. Serbia, nước theo chủ nghĩa dân tộc bản địa mạnh nhất tại Balkan thời gian hiện nay đã vận động Chủ nghĩa dân tộc bản địa Bosnia là nước có chung đường biên giới giới với Serbia để đánh đuổi Áo-Hung thoát khỏi Balkan. Một thành phần được trợ giúp bởi tổ chức triển khai dân tộc bản địa Bàn tay đen của Serbia đã ám sát hoàng tử Áo-Hung vào 28 tháng 6 năm 1914. Sau đó, Áo-Hung rình rập đe dọa Serbia và 1 tháng sau, Áo-Hung tuyên bố trận chiến tranh với Serbia vào trong ngày 28 tháng 7 năm 1914.

    Chiến tranh là tất yếu?

    Trong những học giả toàn thế giới khi đề cập nguyên nhân trận chiến tranh có xuất hiện thắc mắc: Liệu trọn vẹn có thể tránh khỏi cuộc trận chiến tranh này sẽ không còn? Với những nguyên nhân quý khách quan và chủ quan như vậy thì ở tầm quốc tế và lịch sử dân tộc quả đât trọn vẹn có thể nói rằng: với trình độ giác ngộ chính trị của quả đât vào thời điểm đầu thế kỷ XX, khi tư duy chính trị vẫn là tư duy nước lớn, tư duy đế quốc Chủ nghĩa, khi cách tiếp cận những yếu tố quốc tế luôn theo nguyên tắc “tối đa quyền lợi cho mình, tối thiểu cho đối phương” thì Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất là “phải xẩy ra và không thể tránh khỏi”. Cuộc chiến này sẽ cùng với Chiến tranh toàn thế giới thứ hai sẽ tập cho quả đât phải tâm ý theo phong cách tư duy mới là “cùng tồn tại hoà bình, những bên cùng có lợi”. Để nhận thức được như vậy quả đât phải trả giá gần cả trăm triệu mạng người trong 2 cuộc đại chiến và những trận chiến khác trong thế kỷ XX. Đó là bài học kinh nghiệm tay nghề chính trị quý giá nhất của đại chiến mà nhiều khi nơi này hay nơi khác bài học kinh nghiệm tay nghề này vẫn còn đấy bị “quên béng”.

    Các quan tâm quyền lợi

    Các nước tham chiến

    Ngoài ra những đế quốc quân chủ Nga, Đức, Ottoman, Áo-Hung, Nhật Bản muốn dùng thắng lợi trong trận chiến tranh với tinh thần yêu nước dâng cao để trì hoãn cải cách dân chủ, xã hội trong nước.

    Các nước đồng tham chiến khác

    Các nước trung lập có tương quan

    Bài rõ ràng: Diễn biến Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất

     

    Quân Đức tiến công Bỉ năm 1914

    Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất trình làng hầu hết trên 3 mặt trận chính: Mặt trận phía Tây, Mặt trận phía Đông và Mặt trận phía Nam. Trong số đó mặt trận phía Tây giữa liên quân Pháp – Anh chống lại quân Đức có vai trò chính yếu quyết định hành động số phận trận chiến tranh vì ở đây triệu tập binh sĩ lớn số 1 có chất lượng tốt nhất của toàn bộ hai phía. Mặt trận phía Đông là mặt trận giữa quân Nga chống Đức và Áo – Hung, mặt trận này còn có quy mô và vai trò không bằng mặt trận phía Tây và quân Nga thường thất bại trước quân Đức nhưng luôn làm quân đội Đức, Áo – Hung phải chiến đấu trên hai mặt trận không thể lôi kéo tổng lực lực lượng khả dĩ cho một thắng lợi quyết định hành động trong trận chiến tranh. Mặt trận phía Nam có vai trò thấp hầu hết với một lực lượng quân đội nhỏ bé và chỉ có ý nghĩa khu vực. Mặt trận phía Nam lại phân nhỏ thành những mặt trận: Mặt trận Ý-Áo – đối chọi của quân Ý – Áo tại vùng biên giới hai nước; mặt trận Balkan: liên quân Đức, Áo – Hung, Bulgaria chống Serbia và về sau có trợ giúp của Anh, Pháp cho Serbia; mặt trận Trung Cận Đông: Liên quân Anh, Pháp hầu hết là Anh chống Ottoman; mặt trận Kavkaz: Nga chống Ottoman.

    1914: Đức phải chiến đấu trên 2 mặt trận

    Ngày 1 tháng 8 năm 1914, Đức tuyên chiến với Nga, ngày 3 tháng 8 với Pháp; ngày 4 tháng 8 Anh tuyên chiến với Đức và đổ xô vào lục địa. Chiến tranh lớn đã nổ ra.

    Mặt trận phía Tây

    Bài rõ ràng: Mặt trận phía Tây (Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất)

    Ngày 2 tháng 8 năm 1914, quân Đức chiếm Luxembourg và 2 ngày tiếp theo đó tràn vào Bỉ, vi phạm tình trạng trung lập của nước này để lấy đường tiến vào miền Bắc nước Pháp. Kế hoạch Schlieffen của cục tổng chỉ huy Đức tính toán rằng: cuộc tiến công bất thần qua Bỉ đánh thẳng vào Bắc nước Pháp, là khu vực ít bố phòng, sẽ nhanh gọn loại nước này thoát khỏi trận chiến tranh trong vòng 40 ngày, trước lúc quân đội Nga kịp tổng động viên và tập hợp; sau khoản thời hạn đánh tan quân Pháp thì Đức sẽ điều quân quay sang mặt trận phía Đông xử lý và xử lý quân Nga và kết thúc trận chiến tranh.

    Khi quân Đức xâm chiếm Bỉ, vì lo ngại sự kháng cự của người Bỉ, nhất là từ những tay súng bắn tỉa (franc-tireurs), quân Đức ngay từ thời điểm ngày thứ nhất ở Bỉ đã mạnh mẽ và tự tin chống lại người dân địa phương. Ngay từ thời điểm ngày 05/08, người Đức không riêng gì có khởi đầu bắn giết thường dân mà còn hành quyết có chủ ý những linh mục người Bỉ, những người dân mà Bộ Tuyên truyền Đức xác lập là đã khuyến khích hoạt động và sinh hoạt giải trí bắn tỉa. Tư lệnh Đức Helmuth von Moltke viết cho những người dân đồng cấp ở Áo của ông, Conrad von Hotzendorff, vào trong ngày 5 tháng 8: “Quá trình tiến quân của toàn bộ chúng ta ở Bỉ chắc như đinh là rất tàn bạo. Nhưng toàn bộ chúng ta đang chiến đấu cho sinh mạng của tớ và toàn bộ những ai cản đường phải ghánh đỡ hậu quả.” Tổng cộng trong gia đoạn tiến công thứ nhất, quân Đức đã giết 5.521 thường dân ở Bỉ và 896 người ở Pháp, cũng vì thế quân Đức bị người Bỉ thù hận và còn làm hại hình ảnh nước Đức trong con mắt của nhiều nhà quan sát quốc tế.

    Kế hoạch Schlieffen là quá sức với Đức: ban sơ quân Đức giành được lợi thế trong những trận đánh biên giới và tiến nhanh về phía Paris hòng lấn chiếm thủ đô nước Pháp, và người Đức sắp sửa giành được thắng lợi lớn nhằm mục đích quyết định hành động kết cục trận chiến tranh. Nhưng khi đi sâu vào đất Pháp, lực lượng Đức dần bị dàn mỏng dính khiến những chỉ huy quân Đức khởi đầu mắc sai lầm không mong muốn. Ở phía đông, quân Nga cũng khởi đầu tiến công lãnh thổ Đức vào trong ngày 17 tháng 8, sớm hơn nhiều so với dự kiến của Đức là 40 ngày. Điều này khiến Đức phải rút bớt quân từ mặt trận Pháp để chuyển sang phía đông chặn đánh quân Nga, làm yếu đi lực lượng xung kích đang tiến công vào Pháp.

    Thế rồi, trong trận sông Marne lần thứ nhất vào tháng 9 năm 1914 quân Đức đánh bất phân thắng bại với liên quân Pháp – Anh. Quân Đức phải lui binh về cố thủ, quân Pháp quá kiệt quệ nên không thể truy kích, nên cả hai đoàn quân không bên nào trọn vẹn có thể giành thế thượng phong. Chiến tranh trên mặt trận phía Tây dần đi vào hình thức trận chiến tranh chiến hào (Stellungskrieg), và tình hình cứ thế trong suốt 4 năm trận chiến tranh.[27][28][29] Trận đánh tiếp theo đó tại Aisne còn quyết liệt hơn hết trận sông Marne, trình làng từ 13-28 tháng 9 năm 1914. Cả hai bên đều mất hàng trăm nghìn binh sĩ, nhưng rồi đây vẫn là một trong trận chiến bất phân thắng bại.[30]

    Kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh của Đức như vậy là đã biết thành phá vỡ.

    Mặt trận phía Đông

    Bài rõ ràng: Mặt trận phía Đông (Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất)

     

    Lính Nga tại Warszawa, nay là thủ đô Ba Lan năm 1914

    Để giúp liên minh đang trở ngại vất vả tại mặt trận Pháp – Bỉ, thời điểm đầu tháng 9 năm 1914 quân đội Nga tổng tiến công trên 2 phía: Galicia đối đầu với Áo-Hung và nhất là tiến công rất nhanh, mạnh vào Đông Phổ thuộc Đức. Vào ngày 17 tháng 8 năm 1914, quân đội Đức đánh thắng quân Nga trong trận đánh mở đầu tại Stallupönen – 1 thắng lợi nhỏ nhưng có vai trò về kế hoạch.[31] Các cuộc tiến công tiếp theo đó của quân Nga đã thắng lợi nhưng thiệt hại nặng về nhân mạng: đánh lui quân đội Đức trong trận Gumbinnen và quân đội Áo – Hung tại Galicia.[32] Đông Phổ có rủi ro không mong muốn tiềm ẩn tiềm ẩn mất vào tay Nga.

    Để giải cứu cho tập đoàn lớn lớn quân số 8 của tớ đang phòng thủ Đông Phổ, Đức phải điều bớt những lực lượng xung kích từ phía Tây sang Đông Phổ và kết quả là trong nửa cuối thời gian tháng 8, quân Đức do vị tướng Paul von Hindenburg chỉ huy đã đánh tan quân Nga ở trận Tannenberg,[33] Nga mất 30.000 lính và bị tóm gọn 95.000 tù binh, phía Đức chỉ mất 3.436 người chết và 6.800 bị thương. Trận thắng này đã chặn lại tập đoàn lớn lớn quân số 1 và vây hãm tiêu diệt trọn vẹn tập đoàn lớn lớn quân số 2 của phương diện quân Tây Bắc của Nga, tư lệnh tập đoàn lớn lớn quân số 2 là tướng Aleksandr Samsonov buộc phải tự sát, quân Nga bị đuổi khỏi Đông Phổ. Đây là một trong thắng lợi lớn của quân lực Đức trong suốt Đại chiến thứ nhất,[34] có tác động lớn đến tinh thần của dân tộc bản địa Đức, là trận đánh đáng ghi nhớ trong tâm toàn dân Đức thời đó.[35] Quân Đức cũng vượt mặt quân Nga trong trận Lyck vài ngày tiếp theo đó.[33] Tuy nhiên, về mặt kế hoạch thì cuộc tiến công của Nga đã trình làng sớm hơn nhiều so với dự trù của Đức, khiến Đức phải rút bớt những lực lượng xung kích từ mặt trận Pháp, trải qua đó góp thêm phần phá vỡ kế hoạch “đánh nhanh thắng nhanh” của Đức và giảm sút gánh nặng cho quân Anh-Pháp hiện giờ đang bị Đức áp hòn đảo.

    Ở phía đông nam thì quân Áo – Hung lại để quân Nga đánh tan nát ở Trận Lemberg (1914). Quân đội Áo – Hung thất bại nặng nề với 450.000 thương vong (100.000 chết, 220.000 bị thương và 130.000 bị tóm gọn làm tù binh), trong lúc Nga bị tổn thất khoảng chừng 240.000 người (gồm có 40.000 bị tóm gọn làm tù binh). Một số người Tiệp Khắc và người Slav không chịu chiến đấu cho quân đội Áo-Hung nên đã ra đầu hàng hàng loạt.[36] Kết thúc năm 1914 tại mặt trận Đông Âu, quân Nga sở hữu toàn bộ vùng phía đông của Galicia chạy dài tới chân núi Carpathian. Người Nga suýt nữa đã tiến được đến bình nguyên Hungary vào thời điểm cuối thời gian tháng 9 nhưng họ đã dừng tiến quân vì phục vụ hầu cần gặp trở ngại vất vả và bị tổn thất nặng.[37]

    Quân Nga rõ ràng chưa sẵn sàng sẵn sàng tốt cho trận chiến tranh, trình độ sĩ quan và binh lính lỗi thời nên không thể chống lại những cuộc tiến công có tổ chức triển khai tốt của Đức, nhưng Đức lại phải chống chân cho Đế quốc Áo-Hung bị xem là “bất tài”. Quân đội Nga phải chuyển sang phòng ngự. Quân Đức cũng không tiến công thêm, mặt trận phía Đông đi vào ổn định. Chỉ trong một năm 1915, hơn 1 triệu quân Nga bị liên quân Đức – Áo bắt giữ, nhưng hơn 1 triệu lính Áo-Hung và Đức đã và hiện giờ đang bị Nga bắt giữ làm tù binh.[38]

    Như vậy Quân đội Đức đã phải bị động đánh nhau trên 2 mặt trận và kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh của nước này đã thất bại. Các bên tham chiến đi vào trận chiến tranh chiến hào. Thực chất, đây không phải là lần thứ nhất người Đức phải chiến đấu trên 2 mặt trận: trong cuộc Chiến tranh Bảy năm (1756 – 1763), Vương quốc Phổ dưới sự lãnh đạo tài tình của vua Friedrich II Đại Đế (1712 – 1786) đã và đang lâm vào cảnh tình trạng “lưỡng nan thọ địch” (người Phổ đã thắng lợi cuộc trận chiến tranh này do nữ hoàng Nga qua đời đột ngột khiến liên quân Nga-Áo-Pháp bị xích míc nội bộ).[39][40]

    Diễn biến ở những mặt trận khác trong năm 1914

    Đế quốc Nhật Bản tận dụng việc những cường quốc đang tham gia cuộc trận chiến tranh ở Châu Âu đã quyết định hành động thực thi kế hoạch bành trướng ở Viễn Đông. Ngày 15 tháng 8 năm 1914, Nhật Bản gửi tối hậu thư cho Đức đòi nước này chuyển cho Nhật Bản vùng Giao Châu (Trung Quốc) và hạn cho Đức phải vấn đáp trong 8 ngày. Đức không vấn đáp tối hậu thư của Nhật Bản nên ngày 23 tháng 8 năm 1914, Nhật Bản tuyên chiến với Đức và nhanh gọn chiếm Giao Châu và tuyến phố sắt Thanh Đảo-Tế Nam (Trung Quốc) và hàng loạt quần hòn đảo là thuộc địa của Đế chế Đức tại Thái Bình Dương. Ngày 11 tháng 11 năm 1914, Thanh Đảo, thuộc địa của Đức ở Trung Quốc, đã đầu hàng Nhật Bản sau 43 ngày bị vây hãm. Sau những hoạt động và sinh hoạt giải trí quân sự chiến lược này, Nhật Bản không còn hoạt động và sinh hoạt giải trí nào khác tham gia Chiến tranh toàn thế giới lần thứ nhất.

    Ngày 21 tháng 9 năm 1914, quân Úc chiếm New Guinea là thuộc địa của Đế chế Đức ở Thái Bình Dương. Ngày 5 tháng 11 năm 1914, quân Đức thắng lợi quân Anh ở Đông Phi thuộc Đức (nay là Tanzania). Năm ấy,Sultan Ottoman là Mehmed V phản đối liên minh Đức – Ottoman. Nhưng rồi, theo lời khuyên của Bộ trưởng Chiến tranh Ismail Enver, Mehmed V với tư cách là Sultan kiêm Khalip phát động Thánh chiến (Jihad) chống phe Entente.[41]

    1915 – 1916: Đức dữ thế chủ động tiến công

    Sau thất bại của kế hoạch năm 1914 nhằm mục đích loại Pháp thoát khỏi vòng chiến, nước Đức đã rơi vào thế bị động: tiềm năng kinh tế tài chính quân sự chiến lược không bằng liên minh Anh – Pháp – Nga và lại thực tiễn phải một mình đối đầu trên 2 mặt trận. Tình trạng này càng kéo dãn thì sẽ càng bất lợi cho Đức. Để thoát thế kẹt trên 2 mặt trận, năm 1915 Đức tiến công quy mô lớn ở phía Đông để loại Nga thoát khỏi trận chiến tranh và năm 1916 tổng tiến công để loại Pháp nhưng đều không thành. Trong hai năm này đánh nhau rất to, thương vong của hai bên là cực lớn, nhất là năm 1916 tại mặt trận phía Tây.

    Mặt trận phía Đông 1915 – 1916

    Năm 1915, nước Đức quyết định hành động triệu tập lực lượng tiến công để loại Nga thoát khỏi vòng chiến, xoá bỏ mặt trận phía Đông. Quân Đức trên mặt trận phía Tây dữ thế chủ động chuyển sang phòng ngự trước liên quân Anh, Pháp và từ thời điểm tháng bốn đến tháng 8 năm 1915 để dồn binh sĩ sang mặt trận phía Đông, đánh đòn tiêu diệt riêng với quân đội Nga.

    Sau hơn nửa năm trận chiến tranh, khuyết điểm của Nga lộ rõ: Quân Nga không sẵn sàng sẵn sàng khá đầy đủ cho một trận chiến tiêu tốn lâu dài. Nền công nghiệp Nga khi đó có quy mô nhỏ hơn so với Anh, Pháp và Đức, do vậy sản xuất vũ khí đạn dược không theo kịp nhu yếu của trận chiến tranh. Quân Nga lâm vào cảnh cảnh thiếu súng đạn (Tháng 12 năm 1914, quân đội Nga có 6.553.000 quân nhưng chỉ có 4.652.000 khẩu súng trường, đến cuối trận chiến thì quân Nga phải sử dụng tạp nham 10 loại súng trường nhập khẩu rất khác nhau, mỗi thứ bắn một loại đạn, trong lúc đạn pháo thì liên tục thiếu vắng). Năm 1914. cả quân đội Nga chỉ có không hơn 679 xe hơi vận tải lối đi bộ và hai xe ô-tô cứu thương. Hệ thống liên lạc thì lỗi thời: Quân đoàn 2 của Samsonov có 130.000 quân mà chỉ có 25 điện thoại cảm ứng, một vài máy mã hóa thường trục trặc giữa chừng, và kết quả là chỉ huy Nga thường phải cưỡi ngựa đi thị sát tình hình in như hồi thời điểm đầu thế kỷ 19. Mặt khác, tình trạng lỗi thời của nước Nga thời đó tác động xấu đến chất lượng quân đội: 60% những hạ sỹ quan xuất thân từ nông dân, rất ít người dân có trên 4 năm học vấn và gần như thể chưa ai trải qua đào tạo và giảng dạy quân sự chiến lược chuyên nghiệp, phần lớn lính Nga thì bị mù chữ, nhiều người thậm chí còn không biết lắp đạn súng trường, do vậy khó trọn vẹn có thể đào tạo và giảng dạy họ sử dụng hiệu suất cao nhiều chủng loại vũ khí phức tạp trong trận chiến tranh tân tiến. Đội ngũ sĩ quan hạng sang Nga thì phần lớn được chỉ định theo phong thái quý tộc in như vậy kỷ XIX, nghĩa là nhờ vào xuất thân quý tộc và lòng trung thành với chủ với Sa hoàng hơn là thành tích mặt trận (ví như Đại Công tước Nikolai được chỉ định làm tổng tư lệnh quân đội Nga chính bới là chú ruột Nga hoàng, dù thực tiễn ông ta chưa lúc nào chỉ huy 1 tiểu đoàn và cũng trước đó chưa từng tham gia một trận chiến nào). Nhiều sĩ quan quý tộc này chẳng những bất tài mà còn đố kỵ, không chịu hợp tác với những chỉ huy có khả năng cao hơn thế nữa họ.

    Vì những nguyên nhân trên, cuộc tiến công của Đức trình làng thuận tiện và thành công xuất sắc lớn: trong Chiến dịch Gorlice-Tarnów phía nam Ba Lan, liên quân Đức – Áo-Hung tiến công như vũ bão, quân Nga thua lớn, mất khoảng chừng 350.000 binh sĩ và phải rút lui trên toàn chiến tuyến[42] Họ thực thi cuộc đại rút lui: bỏ Galicia, bỏ Ba Lan và tiếp theo đó phải bỏ cả một phần vùng Baltic. Thượng tướng August von Mackensen của Đức, với việc giúp sức tài tình của Đại tá Hans von Seeckt, đã làm ra thắng lợi lớn, khiến ông được thăng hàm Thống chế.[43] Chiến dịch Gorlice–Tarnów là một trong những thắng lợi lớn số 1 của lực lượng Quân đội Đức trong suốt cuộc Đại chiến thứ nhất này.[44] Tuy thắng lợi to lớn, chiếm hữu được một vùng to lớn đất đai của Đế quốc Nga nhưng Đức cũng trở nên tổn thất nhiều (mất 87.000 quân[45], chưa tính quân Áo-Hung) và vẫn không thể đạt tiềm năng ở đầu cuối là buộc Nga thoát khỏi trận chiến tranh. Nga hoàng Nikolai II vẫn quyết tâm theo đuổi chiến đấu đến thắng lợi ở đầu cuối. Và đến thời gian ở thời gian cuối năm 1915 thì binh sĩ của nước Đức ở phía Đông đã và đang cạn, không thể tiến công thêm nữa. Mặt trận phía Đông đến thời gian ở thời gian cuối năm 1915 lại đi vào ổn định của trận chiến tranh chiến hào.

     

    Sĩ quan Đức đang sẵn sàng sẵn sàng nạp đạn pháo 250 mm Minenwerfer

    Tuy thất bại trong tiềm năng loại Nga thoát khỏi trận chiến tranh, quân Đức vẫn chiếm hữu được nhiều vùng lãnh thổ với 23 triệu dân, trong số đó có những vùng kinh tế tài chính quan trọng của Nga, khiến sản lượng kinh tế tài chính của Nga sụt giảm nghiêm trọng. Đây là một tác nhân sẽ góp thêm phần tạo ra cách mạng lật đổ Nga hoàng sau này.

    Từ tháng 6 đến cuối thời gian tháng 8 năm 1916, quân đội Nga (phương diện quân Tây Nam, tư lệnh Aleksei Alekseevich Brusilov lại một lần nữa tận dụng quân Đức đang mải bận đánh trận Verdun bên Pháp tiến hành tiến công thắng lợi lớn tại Galicia, đánh tan tác liên quân Đức và Áo – Hung, bắt được hàng trăm ngàn binh sĩ đối phương[46]. Trong vòng 48 giờ, quân Nga đã xuyên thủng hàng phòng ngự của Áo – Hung dọc theo chiến tuyến dài 80 km, bắt sống hơn 40.000 tù binh. Sau 2 tháng, hơn phân nửa lực lượng Áo- Hung Mặt trận phía Đông bị đánh tan tác, và tướng Conrad, Thạm mưu Trưởng Áo, khởi đầu nghĩ đến việc nghị hòa. Tổn thất nặng nề trong chiến dịch này đã thực sự làm quân đội Áo – Hung mất kĩ năng tiến hành những chiến dịch lớn chống lại khối Hiệp ước. Chiến dịch Brusilov sẽ là thắng lợi vẻ vang nhất của quân Nga và phe Hiệp ước trong trận chiến. Hơn 1,3 triệu quân Đức, Áo – Hung đã biết thành tiêu diệt trong chiến dịch này (trong số đó hơn 500.000 bị tóm gọn), quân Nga chiếm lại một phần Ukraina và Belarus, khiến Brusilov trở thành người anh hùng của phe Entente trên Mặt trận phía Đông.[46] Tham mưu trưởng Đức, tướng Ludendorff đã gọi đấy là ‘cuộc khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ phía Đông’.

    Tuy thắng lớn nhưng quân Nga lại không thể thừa thắng xông lên tiêu diệt trọn vẹn quân đội Áo – Hung. Điều này bởi nhiều nguyên nhân: quân Nga đã cạn nguồn lương thực và đạn dược, lại phải điều bớt quân sang giúp liên minh Rumani, ngoài ra còn tồn tại thái độ ganh ghét của những tướng Nga khác với thành công xuất sắc của Brusilov khiến lực lượng của ông không sở hữu và nhận được sự tương hỗ thiết yếu. Đầu tháng 7, Tổng chỉ huy Nga chuyển Đội Vệ binh Hoàng gia xuất sắc ưu tú đến tương hỗ Brusilov. Nhưng chỉ huy của Đội Vệ binh là Tướng Bezobrazov, một quý tộc kiêu ngạo, ông ta không tuân lệnh Brusilov mà cứ ra lệnh cho Đội Vệ binh tiến công qua một đầm lầy lộ thiên, để rồi bị thiệt hại nặng bởi máy bay Đức không kích. Chỉ trong một mệnh lệnh ngu ngốc, Đội Vệ binh tinh nhuệ nhất của nước Nga đã biết thành tiêu diệt. Trong khi đó, nếu 2 tướng Nga là Evert và Kuropatkin giữ lời hứa hẹn tiến quân đồng điệu với Brusilov, mở cuộc tiến công ở phía Tây và Tây-Bắc, thì tiến trình trận chiến tranh đã đổi chiều trọn vẹn và quân Nga trọn vẹn có thể đi đến thắng lợi ở đầu cuối. Hindenburg tiếp theo đó thú nhận rằng nếu Nga mở cuộc tiến công thứ hai thì ‘Chúng tôi ắt hẳn đã trái chiều với một sự sụp đổ trọn vẹn’. Một lần nữa, quân đội Nga lại tiêu tốn lãng phí thời cơ quý giá vì những khuyết điểm gây ra bởi những chỉ huy quý tộc. Tướng Brusilov sau này rằng có nhận xét cay đắng là ‘Nước Nga không thể thắng trận chiến với thể chế cơ quan ban ngành thường trực hiện thời.’

    Để cứu vãn tình hình mặt trận phía đông, nước Đức lại phải kéo quân từ mặt trận phía Tây về can thiệp và chặn lại quân Nga. Quân Nga lại phải rút lui nhưng tiếp theo đó Đức phải chuyển quân sang phía Tây, hai bên lại đi vào cầm cự trong chiến hào cho tới lúc Nga thoát khỏi trận chiến tranh thời gian ở thời gian cuối năm 1917 vì sụp đổ trong trào lưu cách mạng.

    Mặt trận phía Tây 1915 – 1916

     

    Phút giải lao của binh sĩ Anh trong chiến hào – Chiến trường Sông Somme 1916

    Trong trong năm 1915, 1916 mặt trận phía Tây đánh nhau cực kỳ quyết liệt nhưng không còn nhiều đột biến: những chiến dịch tại Ypres (bắc Bỉ), Champagne và Artois (bắc Pháp) quân hai bên nhiều lần nỗ lực chọc thủng phòng tuyến của nhau nhưng đều thất bại. Tại đây thứ nhất là quân Đức đã sử dụng vũ khí hoá học tiếp theo đó quân Entente đáp trả gây chết ngạt thật nhiều cho quân sĩ hai bên. Năm 1916, trình làng trận Verdun nổi tiếng nhất trong thế chiến này, trình làng trên đất Pháp (từ 21 tháng 2 đến 18 tháng 12 năm 1916) đấy là nỗ lực của Đức tiến công vượt mặt quân Pháp chiếm Paris loại Pháp thoát khỏi trận chiến tranh: quân Đức tiến công rất mãnh liệt thành cổ Verdun để khuynh hướng về Paris và quân Pháp cố thủ đến cùng, hai bên tranh chấp chiến tuyến vô cùng ác liệt, chết vô số nhưng chiến tuyến chỉ dịch chuyển lên xuống được dưới 10 km. Sau này Verdun vì số lượng thương vong quá rộng được gọi là “cối xay thịt”. Quân Pháp kiệt quệ và cả hai phe đều không thể thắng được trận đại chiến Verdun này.[17]

    Để phản công giải nguy cho Verdun, tháng 9 năm 1916, quân Anh đã tiến công tại trận sông Somme nhưng cũng không còn kết quả rõ rệt. Trận này lần thứ nhất trong lịch sử dân tộc quân sự chiến lược toàn thế giới quân Anh đã sử dụng xe tăng tiến công và đã đạt kết quả cao giải pháp rất cao. Nhưng nỗ lực của liên quân Anh – Pháp coi như thất bại, thương vong của hai bên trong chiến dịch này còn đang cao hơn thế nữa cả trận Verdun[17]

    Tại những mặt trận phía Nam 1915 – 1916

    Ngày 23 tháng 5 năm 1915, Ý gia nhập khối Đồng minh ba bên (Anh- Pháp- Nga) để chống Áo. 14 tháng 10 năm 1915 Bulgaria tham gia vào phe liên minh Đức – Áo để chống Serbia. Mặt trận phía Nam tuy quy mô nhỏ nhưng sôi động hẳn lên.

    1917: Năm bản lề

    Năm này là năm bản lề của trận chiến tranh: Tại mặt trận phía tây, liên quân chuyển sang tiến công. Chiến tranh tàu ngầm không hạn chế trên biển khơi, Hoa Kỳ tham chiến chống Đức. Cách mạng tại Nga làm nước này rời bỏ trận chiến tranh.

    Quân Anh-Pháp-Nga chuyển sang tiến công

    Trong năm 1917 lợi thế đã nghiêng sang phía Anh-Pháp-Nga ba bên, vòng vây trên biển khơi siết chặt kinh tế tài chính Đức của Hải quân Hoàng gia Anh đã đã cho toàn bộ chúng ta biết những kết quả. Liên quân Pháp-Anh liên tục mở những cuộc tiến công lớn trên toàn bộ những mặt trận.

     

    Một quân đoàn súng máy của đế quốc Ottoman tại tuyến phòng thủ Tel esh Sheria và Gaza vào năm 1917

     

    Lính Úc trên mặt trận phía tây – Ypres 1917, họ đeo mặt nạ chống hơi ngạt

    Chiến tranh tàu ngầm không hạn chế

    Sau này nhiều nhà nghiên cứu và phân tích Anh đã công nhận Anh thực tiễn đã trên rủi ro không mong muốn tiềm ẩn tiềm ẩn thua trận nếu trận chiến tranh tàu ngầm của Đức hiệu suất cao hơn thế nữa. Ban đầu Đức trông cậy vào hạm đội tàu nổi của tớ nhưng hạm đội Đức không thể đua tranh được với hạm đội hùng hậu của Hải quân Hoàng gia Anh nên trách nhiệm bóp nghẹt kinh tế tài chính Anh được giao cho hạm đội tàu ngầm rất nổi tiếng của Đức. Đức chạy đua với thời hạn xây dựng lực lượng tàu ngầm và sử dụng chúng hiệu suất cao để đánh phá tuyến vận tải lối đi bộ biển quan trọng sống còn riêng với Anh.

    Tàu hàng Andex của Anh trúng ngư lôi của tàu ngầm Đức. Để tăng hiệu suất cao áp lực đè nén lên Anh tháng hai năm 1917 Tổng tham mưu trưởng Đức Erich Ludendorff thuyết phục được Thủ tướng Đức (Chancellor) tuyên bố trận chiến tranh tàu ngầm không hạn chế chống mọi tàu của mọi quốc tịch chuyên chở tiếp tế cho Anh. Lượng trọng tải tàu bị đánh chìm tăng thêm nhanh gọn đạt tới trung bình 500.000 tấn/tháng và đạt đỉnh trong tháng bốn năm 1917 là 860.000 tấn. Vương Quốc Anh trước rủi ro không mong muốn tiềm ẩn tiềm ẩn bại trận: tình hình rất nghiêm trọng, đã có nạn đói trong nước. Từ tháng 8 năm 1917 Anh vận dụng giải pháp vận tải lối đi bộ mới là hạm đội áp tải để vô hiệu hoá đòn đánh của tàu ngầm và giải pháp này là cực kỳ hiệu suất cao và nước Anh đã thoát hiểm hoạ chết đói. Nhưng để đối phó lại, tàu ngầm Đức vận dụng giải pháp “nổi lên đánh đêm”: hạm đội Anh chỉ hiệu suất cao chống tàu ngầm khi chúng bị phát hiện dưới mặt nước hoặc bị nổi lên ban ngày. Khi vào đêm hôm tàu ngầm Đức nổi lên bơi lẫn vào đoàn tàu vận tải lối đi bộ thì Hải quân Anh không biết phương pháp làm thế nào. Đây là giải pháp rất hiệu suất cao của Đức và nếu trận chiến tranh kéo dãn chưa chắc như đinh kết quả sẽ thế nào: Các tàu ngầm Đức luôn theo sát những đoàn convoy của Anh nhưng thay vì tiến công, chúng chờ đến đêm nổi lên bơi lẫn vào đoàn tàu vận tải lối đi bộ, áp mạn ở cự ly gần và dùng pháo lần lượt tiêu diệt từng chiếc một. Một thảm hoạ cho hình thức convoy của Anh.

    Hoa Kỳ tham chiến

    Hoa Kỳ từ trên thời điểm đầu thế kỷ XX theo đuổi chủ trương không can thiệp và giữ trung lập trong trận chiến tranh. Nhưng do phần lớn người Mỹ là con cháu của những người dân Anh di cư sang nên tâm ý nhân dân và chính giới Hoa Kỳ luôn giành tình cảm cho những người dân Anh nên dù vẫn giữ quan hệ với Đức, Hoa Kỳ luôn dành riêng cho Anh những thuận tiện để duy trì trận chiến tranh.

     

    Quân Mỹ tham chiến ở miền Bắc nước Pháp trong năm 1918

    Ban đầu, Hoa Kỳ không thích tham gia trận chiến tranh, họ chỉ muốn đứng ngoài thu lợi từ những hợp đồng xuất khẩu thành phầm & hàng hóa cho những nước tham chiến. Các khoản ngân sách quân sự chiến lược cực lớn của những nước châu Âu đã đem lại lợi nhuận cực kỳ lớn cho những công ty Mỹ (bằng việc bán lương thực, vật dụng và cho vay vốn ngân hàng nặng lãi riêng với những nước tham chiến). Đến năm 1917, xuất khẩu của Mỹ đã tiếp tục tăng 2,5 lần so với mức trước trận chiến tranh (từ 825 triệu USD lên 2,25 tỷ USD), hầu hết là nhờ xuất khẩu thành phầm & hàng hóa sang châu Âu. Giữa năm 1914 và 1917, sản xuất công nghiệp Mỹ tăng 32% và GNP tăng gần 20%, trái ngược hẳn với tình trạng suy thoái và khủng hoảng trước trận chiến tranh. Riêng hãng thép Bethlehem Steel đã xuất khẩu 500.000 tấn vỏ thép và 20,1 triệu viên đạn pháo cho Anh và Pháp trong quy trình 1914-1917.

    Các khoản cho vay vốn ngân hàng từ những tổ chức triển khai tài chính Mỹ đến những nước châu Âu cũng ngày càng tăng mạnh trong thời trận chiến tranh. The House of Morgan phục vụ kinh phí góp vốn đầu tư thiết yếu cho chiến phí của Anh và Pháp. Từ năm 1914 trở đi, những ngân hàng nhà nước Morgan ở Tp New York, được chỉ định là người đại diện thay mặt thay mặt tài chính cho chính phủ nước nhà Anh, và tiếp theo đó đóng một vai trò tương tự riêng với Pháp.

    Trong khi toàn thế giới triệu tập để ý quan tâm vào mặt trận châu Âu, Hoa Kỳ ngày càng lo ngại rằng Đức trọn vẹn có thể giành thắng lợi. Vào thời điểm đầu thế kỷ XX, với tham vọng lấn chiếm thuộc địa ngày càng tăng, sự hiện hữu của Đức ở Haiti ngày càng tăng. Năm 1915, tổng thống Woodrow Wilson từng phải gửi Thủy quân lục chiến Mỹ tới Haiti, nhằm mục đích bảo vệ những tài sản của Mỹ trong khu vực và ngăn ngừa một cuộc xâm lược của Đức và lãnh thổ này. Đầu năm 1917, Đế quốc Nga sụp đổ còn Đế quốc Anh thì đang tổn thất nặng do tàu ngầm Đức, chiến sự hòn đảo chiều có lợi cho phe Đức. Nếu Đức thắng lợi trong thế chiến, nước này sẽ là bá chủ châu Âu, và tiềm năng tiếp theo của Đế quốc Đức chắc như đinh sẽ là những thuộc địa ở Nam Mỹ, vùng mà Hoa Kỳ vẫn luôn xem là khu vực tác động quan trọng nhất của tớ. Ngoài ra, 3 tỷ USD (tương tự 50 tỷ USD thời giá năm ngoái) mà Mỹ đã cho Anh, Pháp vay để làm chiến phí sẽ mất trắng. Do đó, Mỹ ngày càng muốn tham gia vào trận chiến tranh để tương hỗ cho Anh và Pháp.

    Với việc Đức tuyên bố trận chiến tranh tàu ngầm không hạn chế đánh cả vào tàu Mỹ, lại thêm vào đó sự kiện bức điện Zimmermann đã làm dư luận Hoa Kỳ hết kiên trì, họ đòi chính phủ nước nhà tham chiến chống Đức. Ngày 6 tháng bốn năm 1917, Hoa Kỳ cắt mọi quan hệ và tuyên bố trận chiến tranh với Đức. Vào thời gian ở thời gian cuối năm 1918 khi Đức đầu hàng, lực lượng viễn chinh Hoa Kỳ tại châu Âu chưa thật to và Quân đội Hoa Kỳ không đóng vai trò chủ yếu trong việc đánh thắng quân Đức trên mặt trận, nhưng rõ ràng với tiềm lực kinh tế tài chính rất rộng của tớ tương hỗ cho Entente và những mối ràng buộc chính trị, kinh tế tài chính nhất là những khoản cho vay vốn ngân hàng với Đức bị dứt bỏ thì sự tham chiến của Hoa Kỳ là một yếu tố cực mạnh có lợi cho Đồng Minh.

    Sau trận chiến tranh, Hoa Kỳ là nước thu lợi lớn trong lúc những nước châu Âu thì tổn hại nghiêm trọng. Hoa Kỳ tổn thất gần 50.000 lính tử trận, số lượng này rất nhỏ so với tổn thất của những nước Anh, Pháp, Đức, Nga. Các nước châu Âu đều bị tàn phá nặng, trong lúc lãnh thổ Hoa Kỳ không biến thành tổn hại gì, lại còn thu được lợi nhuận khổng lồ từ những hợp đồng xuất khẩu thành phầm & hàng hóa cũng như những khoản bồi thường chiến phí từ những nước bại trận. Ngoài ra, Hoa Kỳ còn chiếm thêm được một số trong những thuộc địa từ tay Đế quốc Đức ở khu vực Thái Bình Dương.

    Những nguyên nhân nói trên đã hỗ trợ kinh tế tài chính Hoa Kỳ vượt qua những nước châu Âu Tính từ lúc sau thế chiến 1. Trước trận chiến tranh, Đế quốc Anh sở hữu hơn một nửa trọng tải tàu biển trên toàn thế giới, trong lúc Hoa Kỳ chỉ chiếm khoảng chừng 5%, nhưng vào thời điểm cuối Thế chiến, vị thế này đã được thay đổi. Vương Quốc Anh chỉ từ chiếm không thật 35% trong lúc Hoa Kỳ sở hữu 30% trọng tải vận chuyển đường thủy trên toàn thế giới. Tương tự như vậy, Hoa Kỳ đã đạt được sự thống trị với thị trường than, điều mà Anh đã đánh mất. Vào cuối cuộc trận chiến tranh, kinh tế tài chính những nước châu Âu tham chiến đều bị “hút máu” đến hết sạch và lâm vào cảnh nợ nần với chủ nợ là Hoa Kỳ. Gần một nửa số vàng dự trữ của toàn thế giới đã chuyển sang nằm trong tay của Hoa Kỳ, những số tiền nợ tích lũy của châu Âu với Mỹ đã lên tới trên 18 tỷ USD (tương tự hơn 300 tỷ USD thời giá năm ngoái).

    Cách mạng tại Nga, Nga thoát khỏi trận chiến tranh

     

    Tướng Nga Brusilov năm 1917

    Nền kinh tế tài chính Nga không chịu nổi sức nặng trận chiến tranh, dân chúng khốn cùng, thất nghiệp, chết đói… Lại cùng những thất bại nặng nề trước quân Đức trên mặt trận, toàn bộ những cái đó gây bất mãn cao độ trong nhân dân và quân đội. Quân lính đã quá khổ vì trận chiến tranh lại căm thù tầng lớp sĩ quan quý tộc, không hề lòng ái quốc ban sơ khi mới chiến đấu. Mâu thuẫn nội bộ của quân đội Nga cũng là quá rộng: thậm chí còn chiến dịch tiến công của tướng Brusilov tháng 6 năm 1916 chống quân Áo – Hung tại Galicia cũng trở nên những sĩ quan hạng sang khác ghen ghét, không chịu hợp tác.

    Nền kinh tế tài chính Đế quốc Nga vốn yếu hơn Đức, Anh, Pháp nên không chịu được cường độ cao của cuộc trận chiến tranh. Lệnh tổng động viên 10 triệu người tham gia nhập ngũ đã làm cho sản xuất nông nghiệp thiếu nhân lực nghiêm trọng nên ngày càng suy thoái và khủng hoảng. Từ năm 1916 đến 1917, sản lượng lương thực giảm 20%. Nạn mất mùa, đói kém xẩy ra khắp nơi. Sản xuất công nghiệp cũng đình đốn trong trận chiến tranh nên nạn thất nghiệp tăng nhanh. Nền tài chính nước Nga lâm vào cảnh tình trạng khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ. Từ tháng 8 năm 1914 đến tháng 3 năm 1917, triều đình Nga hoàng đã chi vào trận chiến 29,6 tỷ Rupee, cao gấp 3 lần tổng thu quốc khố. Để có tiền chi dùng cho trận chiến, triều đình liên tục trưng thu những loại thuế mới và tổ chức triển khai bán quốc trái trong nhân dân. Tổng số quốc trái tính từ trên đầu 1914 là 8,8 tỷ Rupee đã tiếp tục tăng thêm 36,6 tỷ Rupee vào năm 1917.

    Mặt hàng quan trọng nhất là ngũ cốc, những phú nông và thương buôn đã góp vốn đầu tư mạnh, tích trữ lương thực: giá lương thực tăng dần hơn thế nữa so với bất kỳ loại thành phầm & hàng hóa khác trong trận chiến tranh. Năm 1916, giá lương thực tăng dần hơn thế nữa so với mức lương 3 lần, tuy nhiên vụ mùa bội thu trong cả hai năm 1915 và 1916. Giá ngũ cốc từ 2,5 rúp được Dự kiến sẽ tăng thêm đến mức 25 rúp. Với giá lương thực đắt đỏ, trong suốt năm 1916, người lao động ở đô thị Nga chỉ ăn trung bình khoảng chừng từ 200 đến 300 gram lương thực cho từng ngày. Năm 1917, dân cư ở những đô thị của Nga được phép mua chỉ 450 gram bánh mỳ cho từng người lớn mỗi ngày. Tới ngày thu năm 1917, nước Nga đã lâm vào cảnh một cuộc khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ kinh tế tài chính và chính trị rất là trầm trọng. Sản xuất công nghiệp chỉ bằng 36,4% so với năm trước đó. Giao thông vận tải lối đi bộ hầu như bị tê liệt. Nạn đói đã xẩy ra ở nhiều vùng trong nước, nhất là ở những thành phố. Các xích míc xã hội càng thêm nóng giãy.

     

    Lenin diễn thuyết lôi kéo nhân dân đứng lên làm cách mạng, tháng 5/1917

    Đến năm 1917, người dân Nga đã quá căm giận nhà cầm quyền và không thể chịu nổi gánh nặng trận chiến tranh, nhất là lúc quân Đức chỉ từ cách Thủ đô hơn 100 km. Mặt khác những người dân Cộng sản Nga (Bolshevik) đã lôi kéo người dân chống trận chiến tranh đế quốc, “Biến trận chiến tranh đế quốc thành nội chiến cách mạng”. Nhân dân và binh sĩ đang không thể chịu nổi và muốn theo Đảng Bolshevik của Lenin tiến hành cách mạng. Đến tháng 3 năm 1917, Cách mạng tháng 2 đã nổ ra, Sa hoàng thoái vị. Đây là bước chuyển để những người dân Bolshevik thắng lợi trọn vẹn trong Cách mạng tháng Mười Nga. Tuy giữa hai cuộc cách mạng, nước Nga vẫn còn đấy trong khối Đồng minh ba bên nhưng thực tiễn sau cách mạng tháng 2, quân đội Nga đã tan rã, không hề kỷ luật, quân sĩ tự bỏ ngũ, tự rút lui, có nơi họ còn truy lùng những sĩ quan mà trước kia họ căm thù để xử lý. Mặt trận phía Đông nhanh gọn biến mất, quân Đức nhân đà tan rã của quân Nga nhanh gọn theo chân kéo sâu vào lãnh thổ Nga để ra yêu sách.

     

    Lãnh thổ Nga mất theo Hiệp ước Brest-Litovsk

    Sau cách mạng tháng 10, Lenin đề xuất kiến nghị những nước tham chiến ngừng trận chiến tranh ngay lập tức, không lấn chiếm lãnh thổ của nhau, không bắt nhau phải bồi thường chiến phí. “Sắc lệnh về hòa bình” của Nhà nước Xô-viết lên án mọi chủ trương đế quốc Chủ nghĩa, phản đối trận chiến tranh xâm lược, bảo vệ hòa bình và quyền bình đẳng, quyền tự quyết định hành động vận mệnh của những vương quốc, dân tộc bản địa trên toàn thế giới. Lênin nêu rõ: “Chiến tranh là một tội ác lớn số 1 riêng với quả đât… Chúng ta đấu tranh chống sự gian dối của những chính phủ nước nhà, trên lời nói thì toàn bộ đều nói về hòa bình, về công lý, nhưng trong việc làm lại tiến hành những cuộc trận chiến tranh xâm lược và cướp bóc…”. Lần thứ nhất trận chiến tranh xâm lược của Chủ nghĩa đế quốc bị lên án, bị xem là tội ác lớn số 1 chống lại quả đât.[48]

    Với việc ký kết hoà ước Brest-litovsk riêng rẽ với Đức vào trong ngày 3 tháng 3 năm 1918, nước Nga Xô Viết thoát khỏi trận chiến tranh với những nhân nhượng rất rộng: trao cho Đức vùng Ba Lan, Tây Belarus, Ukraina, những tỉnh Baltic, trả bồi thường 6 tỷ mark vàng cho Đức, ngoài ra nước Nga Xô viết không thể đủ lực lượng để ngăn cản trào lưu đòi độc lập của Phần Lan nên đã thuận tiện và đơn thuần và giản dị trao trả độc lập cho nước này. Cuối cùng, Nga đã mất khoảng chừng 842.000 km2 (chiếm 15,4% tổng diện tích s quy hoạnh trước trận chiến tranh), nơi sinh sống của 31,5 triệu người (23,3% dân số trước trận chiến tranh của Đế quốc Nga). Việc nhân nhượng Đức nằm trong dự trù của Lenin rằng nước Đức sẽ sớm thất bại trong thế chiến 1. Kế hoạch của Lenin thực ra là một giải pháp “câu giờ”: ký hòa ước để nước Nga thoát khỏi được trận chiến tranh và tiết kiệm chi phí được xương máu của nhân dân. Đến khi Đế quốc Đức sụp đổ thì hòa ước cũng vô hiệu, nước Nga khi này cũng chẳng còn phải bồi thường chiến phí nữa.

    Nhận định này là đúng chuẩn khi chỉ 8 tháng sau, nước Đức bại trận và hoà ước Brest-litovsk trở nên vô hiệu. Sau đó, nước Nga Xô viết đã tiến quân tịch thu lại phía đông Ukraina và Belarus. Nhưng phần tây Ukraina, Tây Belarus đã biết thành quân địch mới là Ba Lan chiếm mất, vùng Berbassia thì bị Romania chiếm mất. Phải đến trước Thế chiến II, Liên Xô mới nhân lúc Đức đang tiến công mặt trận phía Tây, tranh thủ giành lại những vùng Tây Belarus, Tây Ukraina, Berbassia, Baltic và nhập những vùng này vào lãnh thổ Liên Bang Xô viết.

    1918:Phe Trung tâm thua trận

    Trong năm 1918, Đế chế Đức lôi kéo những nỗ lực tiến công ở đầu cuối nhưng đều thất bại. Khi Đức đã kiệt quệ những nguồn lực, Đồng minh tiến công tổng lực và giành thắng lợi lớn. Nước Đức đã quá suy kiệt và cách mạng đã nổ ra, lật đổ nhà vua Đức. Trong khi đó, quân Áo – Hung đại bại tại Ý, ngọn lửa trào lưu dân tộc bản địa Chủ nghĩa đã phát cháy rực rỡ ở nhiều miền đất trên khắp Đế quốc Áo – Hung. Vào tháng 10 năm 1918, Đế quốc Áo – Hung sụp đổ.[49] Phe Trung tâm đầu hàng.

    Cuộc tiến công ngày xuân của Đức

    Việc Nga rút khỏi trận chiến tranh làm cho mặt trận phía Đông đã kết thúc trọn vẹn, điều này được cho phép Đức trọn vẹn có thể rảnh tay rút về một lực lượng quân đội lớn để chi viện cho mặt trận phía Tây. Với gần 1 triệu quân Đức đã được chuyển từ phía Đông để tăng viện cho mặt trận phía Tây, Bộ Tổng tham mưu Đức trù tính một trận tổng tiến công thắng lợi trước lúc quân đội Hoa Kỳ trọn vẹn có thể kịp triển khai.

     

    Các chỉ huy của Đức Hindenburg và Ludendorff

    Kế hoạch của Đức là đánh vào tuyến phân loại của quân Anh và Pháp tại đầu mối đường tàu Amiens (chiến dịch Michael) chiến dịch khởi đầu 21 tháng 3 năm 1918. Khác với mọi chiến dịch tiến công trước kia, lần này quân Đức vận dụng giải pháp bộ binh xung kích và thành công xuất sắc lớn, tiến nhanh mạnh về phía trước 60 km. Thủ đô Paris bị uy hiếp, quân Anh-Pháp đã kiệt quệ, thậm chí còn vua Wilhelm II công bố ngày 24 tháng 3 là ngày hội vương quốc, nhiều người Đức đã thấy thắng lợi đã tới gần. Tuy nhiên sau những trận đánh ác liệt và với việc 1 triệu quân Mỹ đã chính thức tham chiến, quân Đức đã biết thành chặn lại với thương vong trong mức chừng tháng ba và tháng tư là gần 30 vạn người.

     

    Xe tăng Mk IV của Anh bị quân Đức tịch thu và sử dụng trong cuộc Tổng tiến công Mùa xuân 1918

    Tiếp theo chiến dịch Michael quân Đức vô vọng ném thêm quân liên tục vào những chiến dịch tiếp theo nhưng này đã là những nỗ lực ngày càng bất lực (mặc dầu họ đạt được thắng lợi vang dội trong trận sông Aisne lần thứ ba[50]), và ở đầu cuối là nỗ lực vây hãm Reims vào trong ngày 15 tháng 7 năm 1918 đó là trận sông Marne lần thứ hai, tại đây liên quân Anh-Pháp phản công thắng lợi. Đến cuối thời gian tháng 7, tại nhiều nơi quân Đức phải ngừng tiến công hoặc bị đẩy lại trở về vị trí ban sơ. Nỗ lực tiến công ở đầu cuối của Đức đã tiêu tan.

    Chiến dịch ngày xuân 1918 là một thành công xuất sắc về mặt tác chiến của Đức khi họ chiếm hữu được thêm lãnh thổ, tiêu diệt được hơn 1 triệu quân Anh-Pháp-Mỹ. Tuy vậy, quân Đức cũng tổn thất gần 69 vạn quân, đấy là tổn thất mà Đức không thể bù đắp được do nước Đức đã lôi kéo gần hết phái mạnh của tớ ra trận. Trong khi đó, do có dân số đông hơn, liên quân Anh-Pháp-Mỹ trọn vẹn có thể tiếp tục lôi kéo tân binh để bù đắp tổn thất. Trong sáu tháng, sức mạnh mẽ và tự tin của quân đội Đức đã giảm từ 5,1 triệu quân xuống còn 4,2 triệu, đến tháng 6/1918 thì quân số Đức đã tụt xuống thấp hơn quân số của Anh-Pháp-Mỹ. Binh lực của Đức đã kiệt quệ và họ không hề kĩ năng ngăn ngừa đòn phản công sắp tới đây của liên quân Anh-Pháp-Mỹ.

    Đồng minh tiến công tổng lực thắng lợi

    Khi Quân Đức đã rã rời suy kiệt, không hề dự bị để phát triển tiến công, liên quân Entente liền lôi kéo tổng phản công trên toàn mặt trận. Quân Đức đang không còn sạch về quân số và đạn dược nên không hề kĩ năng chống trả mạnh mẽ và tự tin như trước kia nữa. Cuộc tiến công của liên quân đã phát triển thắng lợi và được gọi là 100 ngày tiến công: bắt nguồn từ 8 tháng 8 bằng trận Amiens, liên quân hàng loạt phối hợp tiến công: với tập đoàn lớn lớn quân của Pháp bên phải, quân Anh bên trái, những quân đoàn Canada và Úc làm mũi nhọn tiến công chính diện với hàng trăm xe tăng và 12 vạn quân đã đánh lui quân Đức hàng trăm km. Chiến thắng lớn tại Amiens trở thành chiến tích lớn số 1 của Quân đội Anh trong cuộc Đại chiến thứ nhất, và cũng là thắng lợi lớn số 1 của phe Entente trên Mặt trận phía Tây Tính từ lúc sau trận sông Marne lần thứ nhất.[51]

    Sau mấy tuần tiến công thắng lợi, ngày 21 tháng 8 quân Anh tổ chức triển khai trận Sông Somme lần thứ hai đánh lui tập đoàn lớn lớn quân số 2 của Đức về vị trí của phòng tuyến Hindenburg là phòng tuyến khởi đầu trận chiến tranh. Đến cuối thời gian tháng 9, sau những nỗ lực bất thành, liên quân tạm ngưng ở tuyến Hindenburg và tại đây sau cách mạng tại Đức, quân Đức đã đầu hàng.

    Cách mạng tại Đức

    Bài rõ ràng: Cách mạng Đức 1918

    Đức đã trọn vẹn suy kiệt trong trận chiến tranh. Trong tháng 10 trong nước rối loạn chẳng còn ai còn tin vào ảo tưởng thắng lợi nữa chỉ trừ Tổng chỉ huy Erich Ludendorff và một số trong những tướng lĩnh quân phiệt. Ludendorff cùng Đô đốc Reinhard Scheer trù tính dùng toàn lực hạm đội Đức tổ chức triển khai một trận hải chiến mang tính chất chất phiêu lưu xông thẳng vào hạm đội đối phương để tỏ rõ vinh quang của hạm đội Đức. Các tướng lĩnh quân phiệt Đức thủ đoạn không thông tin cho Thủ tướng vì biết rằng hành vi này sẽ không còn được đồng ý. Tuy nhiên tin tức về cuộc tiến công đã được những thuỷ binh tại hải cảng Kiel biết, họ nổi loạn vì không thích làm một việc tự sát. Náo loạn và cách mạng bắt nguồn từ đây, Hoàng đế Wilhelm II phải không bổ nhiệm Ludendorff. Chính quyền được trao từ tay giới quân nhân sang cho những chính Đảng tại Quốc hội Đức (Reichstag). Ludendorff tuyên bố cơ quan ban ngành thường trực dân sự sẽ làm giang sơn thua trận và là “nhát dao đâm vào sau sống lưng quân đội”. Đây là yếu tố của những lực lượng phục thù muốn bào chữa cho thất bại của Đức trong số đó có Đảng Nazi (Đảng Công nhân Đức vương quốc Xã hội Chủ nghĩa hay Đảng Quốc xã) sau này của Adolf Hitler.

    Công tước Max von Baden được chỉ định làm thủ tướng và ngay lập tức khởi đầu đàm phán hoà bình. Ngày 9 tháng 11 năm 1918 von Baden tuyên bố nhà vua phải thoái vị, đế quốc Đức sụp đổ, vua Wilhelm II được Hà Lan cho tị nạn chính trị và Cộng hoà Weimar Ra đời.

    Phe Trung tâm đầu hàng

    Bắt đầu từ lúc cuối thời gian tháng 9 năm 1918, phe Trung tâm nhanh gọn đầu hàng: thứ nhất là Bulgaria (29 tháng 9), Đế quốc Ottoman (30 tháng 10), 2 nước Áo, Hungary (4 tháng 11) đầu hàng riêng không liên quan gì đến nhau do Đế quốc Áo – Hung của Vương triều Habsburg đã sụp đổ.

    Vào ngày 8 tháng 11 năm 1918, phái đoàn Đức đến toa tàu hoả riêng của Thống chế Ferdinand Foch tại cánh rừng Compiegne (Pháp). Khi Foch hỏi họ đến để làm gì, họ nói với ông ta rằng họ muốn nghe những lời thỉnh cầu ngừng bắn của phe Entente. Foch vấn đáp rằng ông ta không hề có yêu cầu ngừng bắn gì cả. Nhưng rồi, Matthias Erzberger đã buộc Foch phải đọc những lao lý của thỏa thuận hợp tác ngừng bắn. Vào ngày 11 tháng 11 năm 1918, cũng chính tại toa tàu hỏa thành viên của Foch, ngừng bắn được ký kết giữa hai bên.[52]

    Ngày 28 tháng 6 năm 1919 những nước thắng trận đã ký kết hiệp định hoà bình với Đức là Hiệp định Versailles với những hạn chế ngặt nghèo cho việc phát triển sau trận chiến tranh của Đức (phải đến tháng 10 năm 2010 nước Đức mới hoàn thành xong xong khoản chiến phí nặng nề cho trận chiến này). Và những hiệp định hoà bình cũng khá được ký kết giữa phe thắng trận với từng vương quốc thua trận là Áo, Hungary và Bulgaria. Đến năm 1920, phe Entente ký kết Hòa ước Sèvres với Sultan Mehmed VI Từ đó Đế quốc Ottoman phải chịu vô cùng thiệt thòi.[53] Đây là một đòn giáng nặng nề vào Đế quốc Ottoman.[54] Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất đã kết thúc.

    Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất lần thứ nhất trong lịch sử dân tộc toàn thế giới là một cuộc trận chiến tranh tân tiến, tổng lực, toàn vẹn và tổng thể và có sử dụng vũ khí hủy hoại hàng loạt, là cuộc trận chiến tranh với khá đầy đủ đủ trận chiến tranh trên bộ, trên không và trên biển khơi. Các nhà nghiên cứu và phân tích quân sự chiến lược nhìn nhận trận chiến trên bộ của trận chiến tranh này là trận chiến tranh với công nghệ tiên tiến của thế kỷ XX và với tư duy giải pháp của thế kỷ XIX với phương thức tiến hành trận chiến tranh lỗi thời đánh nhau thương vong cực kỳ to lớn mà hiệu suất cao chiến đấu rất thấp. trái lại trận chiến tranh trên biển khơi và trên không mang tính chất chất chất rất cách mạng với hình thức trận chiến tranh khác rất xa với những cuộc trận chiến tranh trước kia, và sau này được Chiến tranh toàn thế giới thứ hai phát triển lên mức cao hơn thế nữa.

    Chiến tranh trên bộ

     

    Bộ binh Romania

    Nhìn một cách tổng thể trận chiến tranh trên bộ của thế chiến thứ nhất là cuộc trận chiến tranh chiến hào với những tư duy phòng thủ trận địa với giải pháp tiến công lỗi thời. Với hình thức phòng thủ trong chiến hào có chiều sâu với khối mạng lưới hệ thống dây thép gai, bãi mìn và những hỏa điểm súng máy cố thủ, phía sau có pháo binh yểm trợ, thì trận chiến tranh có “sự mất cân đối” rất rộng giữa “tiến công” và “phòng ngự”. Quân phòng ngự trọn vẹn có thể thuận tiện và đơn thuần và giản dị bẻ gãy những cuộc tiến công của đối phương: những súng máy trong công sự, lô cốt, pháo binh và bãi mìn dây thép gai, gây chết chóc rất rộng cho những cuộc tiến công của kỵ binh và giải pháp biển người của cục binh đối phương, và nếu mất tuyến phòng ngự thì cũng luôn có thể có đủ thời hạn để trọn vẹn có thể nhanh gọn kéo quân dự bị tới lập tuyến mới phía sau. trái lại, quân tiến công thường phải chịu quyết tử rất rộng mới trọn vẹn có thể lấn chiếm hữu được những tuyến phòng thủ của địch và cũng không còn phương tiện đi lại và phương phương pháp để phát triển tiến công. Trong năm 1915, quân Đức đã chọc thủng phòng tuyến Nga và tiến công thắng lợi nhưng đó là vì sự kém cỏi về xã hội, kinh tế tài chính và sự thiếu thốn trang bị của Nga so với Đức. Với những quân đội có trình độ phát triển tương tự như Anh, Pháp, Đức thì sự mất cân đối tiến công – phòng thủ này dẫn đến tình trạng trận chiến tranh chiến hào lâu dài ổn định không còn ai dứt điểm nổi ai mà chỉ ép dần đối phương từng tí một (một cuộc tiến công tiến lên được 10 – 20 km đã sẽ là thắng lợi). Kết quả trận chiến tranh tùy từng sức chịu đựng dẻo dai của những bên riêng với sức nặng lâu dài của trận chiến tranh.

     

    Quân Nga trong chiến hào

    Cũng trong trận chiến tranh này đã xuất hiện những hình thức giải pháp để lấn chiếm chiến tuyến địch và phát triển tiến công trên cơ sở vũ khí hiện có và thể hiện sáng chói nhất là thắng lợi vang dội của phương diện quân Tây Nam của Nga dưới sự chỉ huy của tướng Aleksey Alekseyevich Brusilov tại Galicia tháng 6 năm 1916 chống quân Áo – Hung: với một quân đội Nga yếu kém, lỗi thời, mất tinh thần sau trận thảm bại năm 1915, tuy nhiên với việc sẵn sàng sẵn sàng kỹ lưỡng, quân Nga đã chọc thủng chiến tuyến Áo – Hung và tiến công ồ ạt trên diện rộng vượt mặt quân đội Áo – Hung. Tuy nhiên sau khoản thời hạn rút kinh nghiệm tay nghề, quân phòng thủ đã và đang khắc chế được những giải pháp mới này và hình thức trận chiến tranh chiến hào vẫn là chủ yếu và không bao giờ thay đổi.

    Chỉ đến khi xe tăng xuất hiện vào thời gian ở thời gian cuối năm 1916 và phát triển thì hình thức trận chiến tranh chiến hào này mới khởi đầu lỏng lẻo, nhưng sự hạn chế về tính chất năng của những cỗ xe tăng trong thời kỳ này khiến nó vẫn chưa đủ sức bẻ gãy khối mạng lưới hệ thống chiến hào. Phải đến Chiến tranh toàn thế giới thứ hai, khối mạng lưới hệ thống chiến hào mới tỏ rõ sự bất lực trước sức tiến công cơ động của xe thiết giáp, và cuộc trận chiến tranh chiến hào ở đầu cuối trên toàn thế giới là cuộc Chiến tranh Triều Tiên.

    Chiến tranh trên biển khơi, trên không

    Chiến tranh trên biển khơi của thế chiến thứ nhất trình làng rất quyết liệt và được gọi là trận chiến Đại Tây Dương lần thứ nhất nó mang tính chất chất chất trọn vẹn mới so với những cuộc trận chiến tranh trên biển khơi trước kia: Cuộc chiến này báo hiệu chấm hết thời đại những trận hải chiến lớn của những armada cổ xưa (hạm đội mặt nước). Việc vây hãm kinh tế tài chính đánh phá giao thông vận tải lối đi bộ trên biển khơi được thực thi một cách hiệu suất cao hơn bằng phương tiện đi lại trận chiến tranh rất mới là tàu ngầm. Và trong trận chiến này tuy lực lượng Hải quân Đức còn thua xa Hải quân Hoàng gia Anh nhưng lực lượng tàu ngầm Đức khi đó với kỹ thuật tân tiến đã làm rất tốt việc làm đánh phá vận tải lối đi bộ biển của Anh, đã có những lúc làm phát sinh nạn đói ở nước này.

     

    Quân Đức ở Sedan, Pháp năm 1917

    Thời gian đầu trận chiến tranh những tàu vận tải lối đi bộ của Anh đi tự do không còn bảo vệ nên bị tàu ngầm Đức đánh đắm thật nhiều dưới hình thức “săn mồi tự do”. Để hạn chế thiệt hại do tàu ngầm, Anh đã vận dụng giải pháp “convoy” (đoàn hộ tống): những tàu vận tải lối đi bộ đi theo đoàn lớn dưới sự bảo vệ bên phía ngoài của tàu chiến. Biện pháp này ban sơ rất hiệu suất cao vì khi đó tàu ngầm còn rất thô sơ mang được ít ngư lôi và ngư lôi chất lượng không đảm bảo hay bắn trượt, nên tàu ngầm thường chỉ bắn ngư lôi vào tàu chiến đối phương, còn để tiêu diệt tàu vận tải lối đi bộ thì bằng phương pháp nổi lên dùng pháo bắn. Với sự bảo vệ của đoàn tàu chiến trong convoy thì việc này sẽ không còn thực thi được nữa. Sau đó tàu ngầm Đức đổi giải pháp: những tàu ngầm đi thành bầy lớn khi phát hiện đoàn convoy thì thay vì tiến công chúng bám theo chờ trời tối thì nổi lên bơi lẫn vào đoàn convoy và lần lượt hạ thủ những tàu vận tải lối đi bộ, giải pháp này về sau vẫn vận dụng cho toàn bộ Thế chiến II… Việc đánh vận tải lối đi bộ và đảm bảo vận tải lối đi bộ trình làng quyết liệt và rất năng động từ hai phía. Để tăng cường sức ép lên nước Anh, Đức đã hai lần tuyên bố trận chiến tranh tàu ngầm không hạn chế khước từ trung lập của bất kỳ tàu của vương quốc nào, tàu ngầm Đức bắn cả vào tàu Mỹ chở hàng cho Anh là nguyên nhân để Hoa Kỳ tham gia trận chiến tranh chống Đức.

    Trong Thế chiến I lần thứ nhất xuất hiện một loại binh chủng mới là không quân tác chiến trên trời. Vì là quy mô mới trang bị còn rất thô sơ nên trận chiến tranh trên không chưa tồn tại ý nghĩa lớn và chưa thể gây được tác động lớn đến kết quả trận chiến tranh. Tuy nhiên nó đã và đang sẵn có những hình thức chiến đấu mà ngay sau trận chiến tranh được những bên tích cực phát triển đó là không chiến của những máy bay cánh cố định và thắt chặt đánh nhau; tiến công mặt đất của máy bay riêng với lực lượng mặt đất; ném bom tầm xa với những zapperlin, trinh sát bởi máy bay hoặc khinh khí cầu.

    Các vũ khí mới

     

    Lính kỵ binh Anh và ngựa đều phải mang “mặt nạ phòng độc”

    Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất đã đã cho toàn bộ chúng ta biết những thứ vũ khí mới với hiệu suất cao huỷ diệt rất mạnh.

     

    Máy bay Anh Sopwith Camel

     

    Tàu ngầm U16 của Đức

     

    Xe tăng đi trước, bộ binh Canada theo sau, mặt trận Vimy 1917

    : Cô dâu trận chiến tranh

     

    Lính xung kích Sturmtruppen (Lực lượng Bão tố) của Đức tham chiến ở mặt trận phía Tây năm 1917

    Chiến tranh đồng thời gây ra những Xu thế tâm ý – xã hội đối nghịch:

    “

    Về công nghiệp và thương mại, Đức đã thắng lợi cuộc trận chiến tranh. Những công xưởng của tớ vẫn còn đấy nguyên, những số tiền nợ trận chiến tranh của tớ chỉ nằm trong nước và sẽ tiến hành thanh toán thuận tiện và đơn thuần và giản dị bằng việc vận động hành chính…

    ”
    — Georges Benjamin Clemenceau[20]

     

    Mustafa Kemal Atatürk – người anh hùng dân tộc bản địa Thổ Nhĩ Kỳ trong cuộc Chiến tranh toàn thế giới lần thứ nhất và Chiến tranh Giải phóng Dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ.

     

    Quân Đức tiêu diệt một nhóm lính Pháp năm 1917

    Hiện nay, tuy đã có thật nhiều cuộc trận chiến tranh khu vực nổ ra và đã có những lúc toàn thế giới bên bờ vực trận chiến tranh, nhưng về cơ bản hoà bình toàn thế giới vẫn được giữ vững và chưa thấy có triệu chứng của một đại chiến mới. Điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết không ít thì quả đât đã và đang rút được những bài học kinh nghiệm tay nghề chính trị của hai cuộc đại chiến, đã biết hoá giải những xích míc bằng hòa bình, và chí ít thì này cũng là một góp phần của Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất (và thứ hai) vào tri thức quả đât.

  • ^ Hoa Kỳ đang không phê chuẩn bất kể một hiệp ước nào được ký kết tại Hội nghị Hòa bình Paris.
  • ^ Bulgaria gia nhập Liên minh Trung tâm vào trong ngày 14 tháng 10 năm 1915.
  • ^ Đế quốc Ottoman đồng ý liên minh bí mật với Đức vào trong ngày 2 tháng 8 năm 1914. Nước này tham gia trận chiến với phe Liên minh Trung tâm vào trong ngày 29 tháng 10 năm 1914.
  • ^ Hoa Kỳ tuyên chiến với Áo–Hung vào trong ngày 7 tháng 12 năm 1917.
  • ^ Áo sẽ là một trong những vương quốc thừa kế của Áo–Hung.
  • ^ Hoa Kỳ tuyên chiến với Đức vào trong ngày 6 tháng bốn năm 1917.
  • ^ Hungary sẽ là một trong những vương quốc thừa kế của Áo–Hung.
  • ^ Mặc dù Hòa ước Sèvres trước này đã chấm hết trận chiến tranh giữa Khối Đồng minh và Đế quốc Ottoman, Khối Đồng minh và Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ, vương quốc kế vị của Đế quốc Ottoman, nhưng họ đều đống ý với Hòa ước Lausanne.
  • ^ Cộng hòa Nga trong năm 1917. nhà nước Bolshevik đã ký kết kết hòa ước riêng với Liên minh Trung tâm ngay sau khoản thời hạn họ nắm cơ quan ban ngành thường trực vào tháng 11 cùng năm.
  • ^ Thoái vị vào tháng 3 năm 1917, bị hành quyết vào tháng 7 năm 1918
  • ^ Qua đời vào năm 1916 vì bệnh viêm phổi, được kế vị bởi Charles (Karl) I của Áo
  • ^ Qua đời vào tháng 7 năm 1918 và được kế vị bởi Mehmed VI
  • ^ Số liệu chung của chính quốc Pháp và những thuộc địa
  • ^ Số liệu chung của Anh và những thuộc địa; những vùng tự trị và Ấn Độ được liệt kê riêng

  • ^ a b Tucker & Roberts 2005, tr. 273Lỗi harv: không còn tiềm năng: CITEREFTuckerRoberts2005 (trợ giúp)
  • ^ “British Army statistics of the Great War”. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2011.
  • ^ a b Mougel, Nadège. “World War I casualties” (PDF). Centre européen Robert Schuman.
  • ^ Nash (1976). Darkest Hours. Rowman & Littlefield. ISBN 978-1590775264.
  • ^ a b c Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I: encyclopedia, Tập 1, trang 123
  • ^ Michael J. Romano, CliffsAP European History, trang 161
  • ^ David Fraser, The Grenadier Guards, trang 22
  • ^ Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I: encyclopedia, Tập 1, trang 1175
  • ^ Nigel Thomas, Dušan Babac, Armies in the Balkans 1914-18, những trang 3-4.
  • ^ Nigel Thomas, Dušan Babac, Armies in the Balkans 1914-18, trang 19
  • ^ Samuel Lyman Atwood Marshall, World War I, những trang 51-58.
  • ^ Keegan 1988, tr. 8Lỗi harv: không còn tiềm năng: CITEREFKeegan1988 (trợ giúp)
  • ^ Bade & Brown 2003, tr. 167–168
  • ^ Karl-Heinz Frieser, John T. Greenwood, The Blitzkrieg legend: the 1940 chiến dịch in the West, trang 320
  • ^ a b c Michael Adas, Essays on Twentieth-Century History, trang 188
  • ^ Spencer E. Ante, Creative capital: Georges Doriot and the birth of venture capital, trang 28
  • ^ a b c Sir Alistair Horne, The Price of Glory: Verdun 1916, những trang 328-331.
  • ^ Richard Evans, Disasters That Changed nước Australia, trang 29
  • ^ a b Lỗi chú thích: Thẻ <refvàgt; sai; không còn nội dung trong thẻ ref mang tên Posen109
  • ^ a b Conan Fischer, Europe Between Democracy and Dictatorship: 1900 – 1945, trang 109
  • ^ Patrick Howarth, Intelligence chief extraordinary: the life of the ninth Duke of Portland, trang 42
  • ^ Michael Graham Fry, Erik Goldstein,Richard Langhorne, Guide to International Relations and Diplomacy, trang 146
  • ^ Sparknotes Chiến tranh toàn thế giới lần thứ nhất
  • ^ “The war to end all wars”. BBC. ngày 10 tháng 11 năm 1998. Truy cập ngày 15 tháng 12 năm năm ngoái.
  • ^ Keegan 1988, tr. 11Lỗi harv: không còn tiềm năng: CITEREFKeegan1988 (trợ giúp)
  • ^ Dennis E. Showalter, Tannenberg: Clash of Empires 1914, trang 1
  • ^ Jonathan Martin Kolkey, Germany on the march: a reinterpretation of war and domestic politics over the past two centuries, trang 190
  • ^ Heinrich August Winkler, Germany: the long road west, Tập 2, trang 304
  • ^ Jackson J. Spielvogel, Western Civilization: Since 1500
  • ^ Henry William Elson, Modern times and the living past, trang 657
  • ^ Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I: encyclopedia, Tập 1, trang 113
  • ^ Marc Ferro, Nicholas II: last of the tsars, trang 160
  • ^ a b Giles MacDonogh, The Last Kaiser: The Life of Wilhelm II, trang 435
  • ^ Ronald Pawly, The Kaiser’s warlords: German commanders of World War I, trang 45
  • ^ Dennis E. Showalter, Tannenberg: Clash of Empires 1914, trang 2
  • ^ Vũ Dương Ninh, Nguyễn Văn Hồng (1998), Lịch sử toàn thế giới cận đại, Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo và giảng dạy, trang 290.
  • ^ Geoffrey Parker 2006, tr. 342Lỗi harv: không còn tiềm năng: CITEREFGeoffrey_Parker2006 (trợ giúp)
  • ^ Elite 078 – Trench Warfare WWI 1914-1916 Nhà xuất bản Osprey tr 17
  • ^ Jonathan Martin Kolkey, Germany on the march: a reinterpretation of war and domestic politics over the past two centuries, trang 98
  • ^ Anne Commire, Historic World Leaders: Europe (A-K), trang 462
  • ^ Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I: encyclopedia, Tập 1, trang 778
  • ^ Richard L. DiNardo, Breakthrough: The Gorlice-Tarnow Campaign, 1915, (2010), p.. 99
  • ^ Ronald Pawly, The Kaiser’s warlords: German commanders of World War I, trang 52
  • ^ a b Matthias Strohn, The German Army and the Defence of the Reich: Military Doctrine and the Conduct of the Defensive Battle 1918-1939, trang 90
  • ^ DiNardo 2010, tr. 99.Lỗi sfn: không còn tiềm năng: CITEREFDiNardo2010 (trợ giúp)
  • ^ a b David R. Shermer, World War I, những trang 141-142.
  • ^ J. M. Winter, Blaine Baggett, The Great War and the shaping of the 20th century, trang 112
  • ^ “”Sắc lệnh về hòa bình” của V.I.Lênin – Cương lĩnh hòa bình thứ nhất của quả đât”. https://www.qdnd.vn. Liên kết ngoài trong |website= (trợ giúp)
  • ^ Carl Cavanagh Hodge, Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800-1914: A-K, trang 308
  • ^ Ronald Pawly, The Kaiser’s warlords: German commanders of World War I, trang 53
  • ^ David R. Shermer, World War I, trang 209
  • ^ Leonard V. Smith, Stéphane Audoin-Rouzeau, Annette Becker, France and the Great War, 1914-1918, trang 157
  • ^ David W. Del Testa, Florence Lemoine, John Strickland, Government leaders, military rulers, and political activists, trang 12
  • ^ a b Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I: encyclopedia, Tập 1, trang 779
  • ^ B.V. Rao, History Of Modern Europe (1789-1992), trang 201
  • ^ Gerd Nonneman, Analyzing Middle East foreign policies and the relationship with Europe, trang 220
  • ^ Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I: encyclopedia, Tập 1, trang 878
  • ^ Adolf Hitler, Secret conversations, 1941-1944, trang 42
  • ^ Kenneth Mouré, Martin S. Alexander, Crisis and renewal in France, 1918-1962, trang 96
  • ^ Hew Strachan, The First World War: To arms, trang 163
  • ^ Henri F. Ellenberger, The discovery of the unconscious: the history and evolution of dynamic psychiatry, trang 826
  • ^ Wladyslaw Wszebor Kulski, De Gaulle and the world: the foreign policy of the Fifth French Republic, trang 262
  • ^ Richard Mayne, Douglas Johnson, Robert Tombs, Cross Channel currents: 100 years of the Entente Cordiale, trang 68
  • ^ Arno J. Mayer, Politics and diplomacy of peacemaking: containment and counterrevolution at Versailles, 1918-1919, trang 647
  • ^ Thomas B. Buell, John N. Bradley, Thomas E. Griess, Jack W. Dice, John H. Bradley, The Second World War: Europe and the Mediterranean, trang 31
  • ^ Frank Field, Three French writers and the Great War: Studies in the rise of communism and fascism, trang 2
  • ^ Christopher Houston, Islam, Kurds and the Turkish nation state, trang 126
  • ^ Ivar Spector, The Soviet Union and the Muslim world, 1917-1958, trang 82
  • ^ Anne Sa’adah, Contemporary France: a democratic education, trang 39

    • Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện đi lại truyền tải về Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất.

    Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Chiến_tranh_thế_giới_thứ_nhấtvàamp;oldid=68476609”

    Review Sau trận chiến tranh toàn thế giới thứ một lực lượng ?

    Bạn vừa Read Post Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về đoạn Clip Sau trận chiến tranh toàn thế giới thứ một lực lượng mới nhất , Bạn đang tìm một số trong những Share Link Cập nhật Sau trận chiến tranh toàn thế giới thứ một lực lượng miễn phí.

    Giải đáp thắc mắc về Sau trận chiến tranh toàn thế giới thứ một lực lượng

    Nếu sau khoản thời hạn đọc nội dung bài viết Sau trận chiến tranh toàn thế giới thứ một lực lượng vẫn chưa hiểu thì trọn vẹn có thể lại Comment ở cuối bài để Ad lý giải và hướng dẫn lại nha
    #Sau #chiến #tranh #thế #giới #thứ #lực #lượng

    Related Content

    Shishunki-chan no Shitsukekata

    By Tinh thanh 24 April, 2022

    Siêu Phàm Tiến Hóa

    By Tinh thanh 23 April, 2022

    Shibuya Kingyo

    By Tinh thanh 23 April, 2022

    Review Quan niệm hiện đại đã củng cố cho quan niệm của Đacuyn về Chi tiết

    By Tinh thanh 23 April, 2022
    Exit mobile version